(1).jpg)
.png)
Γνώμες
Το αλάνθαστο των αισθήσεων δεν μας εξασφαλίζει το δρόμο προς την παντογνωσία. Οι αισθητηριακές εντυπώσεις είναι απόλυτα αξιόπιστες, αλλά θα πρέπει επίσης να αναγνωρίσουμε πως δεν είναι απόλυτα διαθέσιμες.
Τίποτε στο σύμπαν δεν παράγει εικόνες, ήχους ή μυρωδιές που να είναι προσιτές οπουδήποτε, στον καθένα και ανά πάσα στιγμή. Αντικείμενα μικροσκοπικού μεγέθους ή πολύ μακρινών αποστάσεων είναι δυνατό να μην ξεπερνούν το κατώφλι της αισθητηριακής αντίληψης, γεγονός που τα καθιστά αόρατα, άηχα, ή άοσμα. Ακόμη και μεγάλα αντικείμενα που
βρίσκονται κοντά μας, συνήθως δεν γίνονται αντιληπτά από τα μάτια, τ’ αυτιά και τις μύτες μας λόγω παρεμβαλλόμενων φραγμών. Το μοναδικό φαινόμενο στο σύμπαν που είναι πανταχού παρόν, δηλαδή το κενό, είναι άψαυστο, και δεν παρέχει κανενός είδους ερέθισμα στις αισθήσεις.
Εφ’ όσον δεν μπορούμε να διευρύνουμε την εμβέλεια των παρατηρήσεών μας, έτσι που να διεισδύσουμε σε κάθε μακρινή γωνιά του σύμπαντος, θα πρέπει να αρκεστούμε σε γενικές εκτιμήσεις. Έτσι, σχηματίζουμε γνώμες. Αντίθετα με τις αξιόπιστες παραστάσεις οι οποίες εντυπώνονται στις αισθήσεις και είναι πάντοτε αληθείς, οι γνώμες αποτελούν επινοήματα: η τιμή αλήθειας τους εξαρτάται από την συνεχή τεκμηρίωση βάσει των εναργών παραστάσεων. Αυτή είναι η ουσία του Κανόνα του Επίκουρου ο Σέξτος Εμπειρικός είχε την καλοσύνη να παρουσιάσει τα άρθρα του σε γλώσσα απλή:
Σύμφωνα με τον Επίκουρο, άλλες γνώμες είναι αληθείς και άλλες ψευδείς. Αληθείς γνώμες είναι εκείνες που επιβεβαιώνονται και δεν αμφισβητούνται από το ολοφάνερο, ενώ ψευδείς γνώμες είναι εκείνες που αμφισβητούνται και δεν επιβεβαιώνονται από το ολοφάνερο.
Επιβεβαίωση (έπιμαρτύρησις) θα πει, το ν’ αντιληφθεί κανείς μέσω του προφανούς ότι το αντικείμενο της γνώμης είναι όπως πιστευόταν και πριν ότι είναι’ λόγου χάρη, αν ο Πλάτων έρχεται από μακριά, εικάζω και σχηματίζω μια γνώμη που λόγω της απόστασης είναι υποθετική, ότι είναι ο Πλάτων. Με το που φτάνει κοντά μας, υπάρχει επιπλέον μαρτυρία ότι είναι ο Πλάτων, τώρα που μειώθηκε η απόσταση, κι αυτό επιβεβαιώνεται από το ολοφάνερο και αυτονόητο (διά της έναργείας).
Μη αμφισβήτηση (ουκ άντιμαρτύρησις) είναι η συμφωνία ανάμεσα στο μη προφανές που υποστηρίχτηκε και ήταν πιστευτό, και στο προφανές’ παραδείγματος χάριν, ο Επίκουρος λέει πως το κενό υπάρχει, πράγμα που δεν είναι προφανές’ και πιστοποιείται αυτό με το ολοφάνερο γεγονός της κίνησης. Γιατί αν δεν υπήρχε το κενό δεν θα έπρεπε να υπάρχει ούτε η κίνηση, αφού το κινούμενο σώμα δεν θα έβρισκε χώρο να μετακινηθεί μια και το παν θα ήταν πλήρες και συμπαγές. Έτσι, το μη προφανές που πιστευόταν, δεν αμφισβητείται από το προφανές, μιας και υπάρχει κίνηση.
Η αμφισβήτηση (άντιμαρτύρησις), από την άλλη, αντιμάχεται τη μη αμφισβήτηση, γιατί πρόκειται για αναίρεση του προφανούς από κάτι μη προφανές που θεωρείται ως δεδομένο’ λ.χ. ο Στωϊκός λέει πως το κενό δεν υπάρχει, διατυπώνοντας κρίση πάνω σε κάτι μη προφανές’ αλλά από τη στιγμή που αρνείται το κενό, θα πρέπει ν’ αρνηθεί συνάμα και το προφανές, δηλαδή τ’ ότι υπάρχει κίνηση. Γιατί εφ’ όσον δεν υπάρχει κενό, τότε ούτε η κίνηση υπάρχει, όπως δείξαμε πριν.
Παρομοίως, η μη επιβεβαίωση (ούκ έπιμαρτύρησις) αντιτίθεται στην επιβεβαίωση: αντιλαμβανόμαστε μέσα από το ολοφάνερο ότι αυτό που πιστεύαμε δεν είναι έτσι όπως νομίζαμε πως είναι’ για παράδειγμα, αν κάποιος μας πλησιάζει από μακριά, υποθέτουμε, λόγω της απόστασης, ότι είναι ο Πλάτων.
Συνεπώς, η επιβεβαίωση και η μη αμφισβήτηση είναι το κριτήριο της αλήθειας ενός πράγματος, ενώ η μη επιβεβαίωση και αμφισβήτηση αποτελούν το κριτήριο του ψευδούς. Βάση και θεμέλιο όλων αυτών (των τεσσάρων) είναι το αυταπόδεικτο και ολοφάνερο.
Οι αρχές του Κανόνα θέτουν με τόλμη τους ακρογωνιαίους λίθους του εμπειρικού συλλογισμού -μιας φυσικής ικανότητας του ανθρώπινου νου, που ριζώνει στις θεμελιώδεις δεξιότητες της αναγνώρισης και του συσχετισμού. Δεν χρειάζεται να ασχοληθούμε περισσότερο με τη μέθοδο της άμεσης παρατήρησης’ η εφαρμογή της προφανώς μπορεί να συνοψιστεί στο περίφημο αξίωμα: «βλέπω σημαίνει πιστεύω».
Όταν όμως έχουμε να κάνουμε με μη παρατηρήσιμα φαινόμενα, θα πρέπει να καταφεύγουμε στην επαγωγική μέθοδο εξαγωγής συμπερασμάτων: η εφαρμογή της είναι λιγότερο προφανής και αξίζει μια πιο διεξοδική ανάλυση.
Τίποτε στο σύμπαν δεν παράγει εικόνες, ήχους ή μυρωδιές που να είναι προσιτές οπουδήποτε, στον καθένα και ανά πάσα στιγμή. Αντικείμενα μικροσκοπικού μεγέθους ή πολύ μακρινών αποστάσεων είναι δυνατό να μην ξεπερνούν το κατώφλι της αισθητηριακής αντίληψης, γεγονός που τα καθιστά αόρατα, άηχα, ή άοσμα. Ακόμη και μεγάλα αντικείμενα που
βρίσκονται κοντά μας, συνήθως δεν γίνονται αντιληπτά από τα μάτια, τ’ αυτιά και τις μύτες μας λόγω παρεμβαλλόμενων φραγμών. Το μοναδικό φαινόμενο στο σύμπαν που είναι πανταχού παρόν, δηλαδή το κενό, είναι άψαυστο, και δεν παρέχει κανενός είδους ερέθισμα στις αισθήσεις.
Εφ’ όσον δεν μπορούμε να διευρύνουμε την εμβέλεια των παρατηρήσεών μας, έτσι που να διεισδύσουμε σε κάθε μακρινή γωνιά του σύμπαντος, θα πρέπει να αρκεστούμε σε γενικές εκτιμήσεις. Έτσι, σχηματίζουμε γνώμες. Αντίθετα με τις αξιόπιστες παραστάσεις οι οποίες εντυπώνονται στις αισθήσεις και είναι πάντοτε αληθείς, οι γνώμες αποτελούν επινοήματα: η τιμή αλήθειας τους εξαρτάται από την συνεχή τεκμηρίωση βάσει των εναργών παραστάσεων. Αυτή είναι η ουσία του Κανόνα του Επίκουρου ο Σέξτος Εμπειρικός είχε την καλοσύνη να παρουσιάσει τα άρθρα του σε γλώσσα απλή:
Σύμφωνα με τον Επίκουρο, άλλες γνώμες είναι αληθείς και άλλες ψευδείς. Αληθείς γνώμες είναι εκείνες που επιβεβαιώνονται και δεν αμφισβητούνται από το ολοφάνερο, ενώ ψευδείς γνώμες είναι εκείνες που αμφισβητούνται και δεν επιβεβαιώνονται από το ολοφάνερο.
Επιβεβαίωση (έπιμαρτύρησις) θα πει, το ν’ αντιληφθεί κανείς μέσω του προφανούς ότι το αντικείμενο της γνώμης είναι όπως πιστευόταν και πριν ότι είναι’ λόγου χάρη, αν ο Πλάτων έρχεται από μακριά, εικάζω και σχηματίζω μια γνώμη που λόγω της απόστασης είναι υποθετική, ότι είναι ο Πλάτων. Με το που φτάνει κοντά μας, υπάρχει επιπλέον μαρτυρία ότι είναι ο Πλάτων, τώρα που μειώθηκε η απόσταση, κι αυτό επιβεβαιώνεται από το ολοφάνερο και αυτονόητο (διά της έναργείας).
Μη αμφισβήτηση (ουκ άντιμαρτύρησις) είναι η συμφωνία ανάμεσα στο μη προφανές που υποστηρίχτηκε και ήταν πιστευτό, και στο προφανές’ παραδείγματος χάριν, ο Επίκουρος λέει πως το κενό υπάρχει, πράγμα που δεν είναι προφανές’ και πιστοποιείται αυτό με το ολοφάνερο γεγονός της κίνησης. Γιατί αν δεν υπήρχε το κενό δεν θα έπρεπε να υπάρχει ούτε η κίνηση, αφού το κινούμενο σώμα δεν θα έβρισκε χώρο να μετακινηθεί μια και το παν θα ήταν πλήρες και συμπαγές. Έτσι, το μη προφανές που πιστευόταν, δεν αμφισβητείται από το προφανές, μιας και υπάρχει κίνηση.
Η αμφισβήτηση (άντιμαρτύρησις), από την άλλη, αντιμάχεται τη μη αμφισβήτηση, γιατί πρόκειται για αναίρεση του προφανούς από κάτι μη προφανές που θεωρείται ως δεδομένο’ λ.χ. ο Στωϊκός λέει πως το κενό δεν υπάρχει, διατυπώνοντας κρίση πάνω σε κάτι μη προφανές’ αλλά από τη στιγμή που αρνείται το κενό, θα πρέπει ν’ αρνηθεί συνάμα και το προφανές, δηλαδή τ’ ότι υπάρχει κίνηση. Γιατί εφ’ όσον δεν υπάρχει κενό, τότε ούτε η κίνηση υπάρχει, όπως δείξαμε πριν.
Παρομοίως, η μη επιβεβαίωση (ούκ έπιμαρτύρησις) αντιτίθεται στην επιβεβαίωση: αντιλαμβανόμαστε μέσα από το ολοφάνερο ότι αυτό που πιστεύαμε δεν είναι έτσι όπως νομίζαμε πως είναι’ για παράδειγμα, αν κάποιος μας πλησιάζει από μακριά, υποθέτουμε, λόγω της απόστασης, ότι είναι ο Πλάτων.
Συνεπώς, η επιβεβαίωση και η μη αμφισβήτηση είναι το κριτήριο της αλήθειας ενός πράγματος, ενώ η μη επιβεβαίωση και αμφισβήτηση αποτελούν το κριτήριο του ψευδούς. Βάση και θεμέλιο όλων αυτών (των τεσσάρων) είναι το αυταπόδεικτο και ολοφάνερο.Οι αρχές του Κανόνα θέτουν με τόλμη τους ακρογωνιαίους λίθους του εμπειρικού συλλογισμού -μιας φυσικής ικανότητας του ανθρώπινου νου, που ριζώνει στις θεμελιώδεις δεξιότητες της αναγνώρισης και του συσχετισμού. Δεν χρειάζεται να ασχοληθούμε περισσότερο με τη μέθοδο της άμεσης παρατήρησης’ η εφαρμογή της προφανώς μπορεί να συνοψιστεί στο περίφημο αξίωμα: «βλέπω σημαίνει πιστεύω».
Όταν όμως έχουμε να κάνουμε με μη παρατηρήσιμα φαινόμενα, θα πρέπει να καταφεύγουμε στην επαγωγική μέθοδο εξαγωγής συμπερασμάτων: η εφαρμογή της είναι λιγότερο προφανής και αξίζει μια πιο διεξοδική ανάλυση.
~
Eric Anderson – Ο Επίκουρος στον 21ο αιώνα. Εκδόσεις Θύραθεν