Γιάννης Ρίτσος, «Η Κυρά των Αμπελιών»

Το έργο «Η Kυρά των αμπελιών» γράφτηκε από τον Γιάννη Ρίτσο μετά την κατοχή στα χρόνια 1945 -1947 και δημοσιεύθηκε το 1954 στην συλλογή Αγρύπνια. Ενα έργο που όπως γράφει ο Gerard Pierrat στην εισαγωγή στη γαλλική μετάφραση των ποιημάτων του Ρίτσου με τον τίτλο ”Avant L’Homme” αποτελεί «…μια από τις κυρίες μορφές του Ρίτσου αυτήν όπου η πιο προσωπική τέχνη, αποκαλύπτει τη μνήμη ενός ολόκληρου λαού».

I

 Κυρά των Αμπελιών, που σ’ είδαμε πίσω απ’ το δίχτυ του πευ-
κόδασου
να συγυρίζεις με το χάραμα τα σπίτια των αϊτών και των τσο-
πάνων,

πάνω στη φούστα σου ο αυγερινός διάνευε τους πλατιούς ίσκιους
των κληματόφυλλων
δυό αγουροξυπνημένες μέλισσες κρεμόντανε στ’ αυτιά σου σκου-
λαρίκια
και τα πορτοκαλάνθια σού έφεγγαν τη μαύρη, την καμένη στράτα.

Κυρά μελαχρινή που η αντηλιά σού χρύσωσε τα χέρια σαν της

Παναγιάς το κόνισμα,

πίσω στο σβέρκο σου, στο χνούδι το σγουρό, σπίθιζε το δροσό της

νύχτας

σα να μετάνιωσε λίγο προτού να σβήσει ο γαλαξίας

και δέθηκε γιορντάνι στο λαιμό σου να χυθεί στη ζεστασιά του

κόρφου σου.

Κι είταν η σιγαλιά πηχτή σα γάλα σ' ελατίσιο κάδο

και τ’ οργωμένο χώμα ευώδιαζε σαν εκκλησιά τη μέρα των Βα-

γιώνε

κ' έβγαινε ο μπιστικός από τον ύπνο του καθώς που βγαίνει ο κά-

βουρας από το νερό στο περιγιάλι

κι αστράφτει στο νωπό καβούκι του γαλάζιο το πρωινό με δυο

κουκκίδες άστρα.

Κυρά τρανή τί σιγανή της νεραντζιάς η πρώτη καλημέρα

τί σιγανό το βήμα σου κ' η ανάσα του ψαριού πλάι στο φεγγάρι

τί σιγανό κουβεντολόι του μέρμηγκα μπροστά στης μαργαρίτας

το ξωκλήσι

Ά, τι χρυσάφι αφήνει η αχτίνα στη σταγόνα της δροσιάς

όταν η πούλια σού κρεμάει στο μέτωπο το εφτάκλωνο κλαδάκι

της γαζίας.

ά, πόση λουλουδόσκονη στριμώγνεται στης μέλισσας το σώμα για

το μέλι

πόση σιωπή μες τη καρδιά σου για τραγούδι.

Δω πέρα σμίγει η νύχτα την αυγή σ’ άτρεμο ρίγος

και σένα, τα δυο σου χέρια, δετά γύρω στο γόνα της γαλήνης

φέγγουν

σάμπως δυο περιστέρια φως ασάλευτα πάνω απ’ το δάσος.

~

[η συνέχεια στους παρακάτω συνδέσμους]

00 — Απαγγελία από τον ποιητή

01   Κυρά μελαχρινή που η αντηλιά σού χρύσωσε τα χέρια/σαν της Παναγιάς το κόνισμα...

02   Σε βλέπαμε στο χέρι που έδειχνε τον κάμπο λέγοντας «το χώμα/είναι καλό» ή «ο Θεός μαζί σου»

03  ... κρατώντας στο ζερβί σου χέρι τη μεγάλη ζυγαριά και στο δεξί/την άγια σπάθα/είσαι η ομορφιά κ' η λεβεντιά κ' είσαι η Ελλάδα.

04   ... να μας φιλέψεις, άι, Κυρά, που καρτεράμε στην αυλή σου/να μας κεράσεις το χορό να σκάσουμε το χάρο.

05   ... κι όταν απάνου στο τραπέζι μείνει μόνο το ψωμί σαν τη ψυχή/του κόσμου/το ξέρουμε πως πάλι Εσύ θα σεργιανίζεις την αυλή μας

06   ... σταυρός, σπαθί και δόξα, αγνάντια σ' όλων/των εχθρών μας, μέσα κ' έξω, τα λεφούσια.

07   Και πάνου από τη στέγη μας στέκει κάθε βραδιά η γαλήνη ασά-/λευτη έτσι που στέκει απάνου-απάνου στην καντήλα μας δυό δάχτυλα/το λάδι.

08   ... και μεις, Κυρά μου, από ντουφέκι σε φλογέρα, κύκλο-κύκλο/, σκαλίζουμε τσαμπιά σταφύλια στου αμπελιού τα ξερά κούτσουρα

09   Μέσα τους πλέκανε ήσυχα κόμπο τον κόμπο ένα τραγούδι/έτσι που πλέκουν οι ψαράδες στ’ ακροθάλασσο τα δίχτυα τους.

10   Γεια και χαρά σου ομορφονιά που δένεις όλο το ντουνιά με τις/χοντρές πλεξούδες σου/που 'χεις τις βούλες της υγειάς στα μάγουλα

11   Κυρά, Κυρά θαλασσινή και στεριανή με τα λουλουδιασμένα μά/γουλα/σφίγγοντας μες στον μπούστο σου την κάψα τ’ Αλωνάρη

12   Άιντε, Κυρά, λαχάνιασαν οι καστανιές της Κρήτης,/για φέρε ένα φλασκί με τσίπουρο και δυο λαγούτα μαντινάδες

13   Ποιο παραθύρι ανοίγει η κορασιά δίχως ν' αγκυλωθεί μ' ένα άστρο/ποιος τοίχος της Ελλάδας δίχως να σταθεί σαν της παλληκαριάς/το στέρνο/ποια μαχαιριά χωρίς κραυγή και ποια κραυγή χωρίς τραγούδι;

14   ... κάνε σιγά την προσευκή και μέτρα μέσα σου/ποιοι λείπουν ποιες μαυροφορεθήκανε, ποιοι κάτσανε σκυφτοί στο παραγώνι

15   Κυρά, τι παίρνεις τα βουνά και τι λακάν τα σύγνεφα;/Σήμερα μπαίνουνε τα πρόβατα στη στρούγγα της βραδιάς και/βάφουν μαύρο το μαλλί τους

16   Περνάν οι σιδηρόφραχτοι, σιδεροφράζοντας σκάφη και στάμνα.

17  ... κάτι ποτίζουν σιωπηλά στη ρίζα - ρίζα την αθώρητη/κάτι ετοιμάζουν μες στο χέρι μας που ούτε το μάτι δεν το ξέρει.

18   Ανοίγει η πόρτα μόνη της και μπαίνει η θαλασσοδαρμένη Δέ/σποινα./Κάτου απ' τη μασκάλη της κρατάει τα ρούχα του πνιγμένου

19   Βουβά η ελιά διαβάζει μέσα της το πέτρινο βαγγέλιο/τ' αμπέλια βράζουν το χυμό για το μεγάλο δισκοπότηρο του Αγώνα

20   Και συ, Κυρά των Αμπελιών, φορώντας τις σημαίες/γιομίζεις τα σταφύλια σου μ' αίμα και δυναμίτη/στον άνεμο τινάζοντας τα θέμελα του χάρου.

21   ... και τα κλαδιά τούς κυνηγάν και τα πουλιά τούς φτύνουν/κ' η κοκκινόμαυρη φωτιά τούς παίρνει το κατόπι

22   Κυρά των Αμπελιών, που στύλωσες απάνου απ' τις καμένες στέ-/γες μας το ουράνιο τόξο./Κυρά που φέρνεις το κριθάρινο ψωμί και το κρασί στο δείπνο των/τσοπάνων/και με τις πλάτες σου στεριώνεις τα δοκάρια του φτωχόσπιτου.

23   Το σπίτι είναι ήσυχο, βαθύ, σαν Επιτάφιος το Μεγάλο Σάββατο./Βουβά-βουβά. Λείπει το σώμα Του. Τ' αστέρια λυώνουν το κερί/τους το ξημέρωμα.

24   ... να λέει με πόσον αίμα πότισες τα φυλλοκάρδια του αμπελιού/να δώσει το βαθύ κρασί του δισκοπότηρου. 
~
Η Κυρά των Αμπελιών
εκδ. Κέδρος
~
Ο Γιάννης Ρίτσος απαγγέλει τη Κυρά των αμπελιών