Εμμανουήλ Ροΐδης, «Η Πάπισσα Ιωάννα » (1866)

Η Πάπισσα Ιωάννα 

Συγγραφέας: Εμμανουήλ Ροΐδης

Εκδόσεις: Νεφέλη

Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: Η "ΠΑΠΙΣΣΑ ΙΩΑΝΝΑ" είναι χωρίς αμφιβολία το πιο πολυδιαβασμένο και συζητημένο βιβλίο της Ελληνικής Γραμματολογίας, ένα βιβλίο που ακόμα και σήμερα κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, όχι βέβαια για τις σκανδαλιστικές του πλευρές που τόσο θορύβησαν την κοινωνία της εποχής του, όσο σαν ένα δείγμα γραφής που ξαφνιάζει για την πρωτοτυπία του, το σπινθηροβόλο του πνεύμα και την ευρηματικότητα του ύφους, ενός ύφους που αποτελεί και την κατεξοχήν "αποκλειστικότητα" του
συγγραφέα του. Γραμμένο ένο και τυπωμένο στα 1866, όταν ο Εμμανουήλ Ροΐδης ήταν μόλις 30 ετών, γνώρισε αμέσως μια εκπληκτική επιτυχία («δεν έμεινε σχεδόν άνθρωπος που να μην το διάβασε») και σ' αυτό συνετέλεσε ασφαλώς και ο αναπόφευκτος αφορισμός του από την εκκλησία. [...]

Μέρος Α' σελ. 89-116

«Il y a bien de la difference entre rire de la religion, 

et rire de ceux qui la profanent par leurs opinions extravagantes».

(Pascal, lettre XI).

Ἀπὸ τοῦ μέσου ἄρχονται συνήθως οἱ ἐπικοὶ ποιηταί· ταὐτὸ ποιοῦσι καὶ οἱ μυθιστοριογράφοι, ὅσοι τὰς δεκατόμους τύχας τῶν Πόρθων καὶ Ἀραμίδων παραγγέλουσιν ὑπομισθίῳ ἐφημερίδι νὰ ὀνομάσῃ, ἀριστοτελικῇ ἀδείᾳ, ἐποποιίας· ἔπειτα ὁ ἥρως, ὅταν εὕρῃ εὐκαιρίαν, ἐντὸς σπηλαίου ἢ ἀνακτόρου, ἐπὶ εὐώδους χλόης ἢ μαλακῆς κλίνης διηγεῖται τὰ προηγούμενα τῇ ἐρωμένῃ.

«ἐπεὶ εὐνῆς καὶ φιλότητος ἐξ ἔρον ἕντο».

Οὕτω θέλει ὁ Λατῖνος Ὀράτιος ἐν τῇ Ποιητικῇ· τοῦτο συνιστῶσι καὶ οἱ βιβλιοπῶλαι, ὁσάκις παραγγέλλουσι βιβλίον, ὁρίζοντες εἰς τὸν συγγραφέα τὸ μῆκος, τὸ πλάτος καὶ τὴν ὕλην αὐτοῦ ὡς τοῦ ἐνδύματος εἰς τὸν ῥάπτην. Τοιαύτη τέλος εἶναι ἡ κοινὴ μέθοδος· ἀλλ' ἐγὼ προτιμῶ ν' ἀρχίσω ἀπὸ τὴν ἀρχήν· ὁ δὲ ἀγαπῶν τὴν κλασικὴν ἀταξίαν δύναται ν' ἀναγνώσῃ πρῶτον τὰς τελευταίας τοῦ βιβλίου μου σελίδας καὶ ἔπειτα τὰς πρώτας, μετασχηματίζων οὕτω εἰς ἐπικὸν μυθιστόρημα τὴν ἀπέριττον καὶ φιλαλήθη διήγησίν μου.

Ὁ μέγας Βύρων ἔλαβε τὴν ὑπομονὴν ν' ἀκούσῃ τάς φλυαρίας τῶν γραιῶν τῆς Σεβίλλης, ἵνα μάθῃ ἂν ἡ μήτηρ τοῦ ἥρωός του Δὸν Ζουὰν ἔλεγε λατινιστὶ τὸ Πάτερ ἡμῶν, ἂν ἤξευρεν Ἑβραϊκὰ καὶ ἐφόρει λινοῦν ὑποκάμισον καὶ γαλανὰς κνημῖδας. Ἐπιθυμῶν κἀγὼ νὰ εἴπω τῷ ἀναγνώστῃ τοὐλάχιστον πῶς ὠνομάζετο τῆς ἡρωίδος μου ὁ γεννήτωρ, ἀνεδίφησα τοὺς εἰς μέγα φύλλον λήρους τῶν μεσαιωνίων Ἠροδότων· ἀλλ' οὗτος εἶναι ἐκεῖ πολυώνυμος καὶ ποικιλώνυμος, ὡς ὁ Ζεὺς παρὰ τοῖς ποιηταῖς καὶ ὁ Διάβολος παρὰ τοῖς Ἰνδοῖς. Δαπανῶν ἔτη τινὰ εἰς παραβολὰς χειρογράφων, ἠδυνάμην ἴσως νὰ μάθω, ἂν ὁ γεννήσας τὴν Ἰωάνναν ὠνομάζετο Βιλλιβάλδος ἢ Βαλλαφρεῖδος· ἀλλ' ἀμφιβάλλω ἂν τὸ κοινὸν ἤθελέ με ἀνταμείψει διὰ τὸν τοιοῦτον κόπον μου. Ἀκολουθῶν λοιπὸν τὸ παράδειγμα τῶν σημερινῶν λογίων, οἵτινες φοβοῦνται μήπως, ἂν ἔχανον καιρὸν ἀναγινώσκοντες, ἤθελον γράψει ὀλιγώτερα καὶ οὕτω ζημιώσει τούς τε συγχρόνους καὶ τοὺς μετὰ ταῦτα, ἐξακολουθὼ ἢ μᾶλλον ἄρχομαι τῆς ἱστορίας μου.

Ὁ ἀνώνυμος λοιπὸν πατὴρ τῆς ἡρωίδος μου ἦτο Ἄγγλος μοναχός· ἐκ τίνος δὲ ἐπαρχίας δεν ἠδυνήθην να μάθω, μὴ οὔσης ἀκόμη διῃρημένης τῆς Βρεταννίας εἰς κομιτάτα πρὸς εὐκολίαν τῶν εἰσπρακτόρων. Κατήγετο δὲ ἐκ τῶν Ἑλλήνων ἐκείνων ἀποστόλων, οἵτινες ἐφύτευσαν τὸν πρῶτον σταυρὸν εἰς τὴν χλοερὰν Ἰρλανδίαν, καὶ ὑπῆρξε μαθητῆς τοῦ Ἐριγενοῦς Σκώτου, ὅστις πρῶτος ἐφεῦρε τὸν τρόπον τοῦ κατασκευάζειν ἀρχαία χειρόγραφα, δι' ὧν ἠπάτησε τοὺς τότε λογίους, ὡς ὁ Σιμωνίδης τοὺς Βερολινείους. Ταῦτα μόνα διέσωσεν ἡμῖν ἡ ἱστορία περὶ τοῦ πατρὸς τῆς Ἰωάννας. Ἡ δὲ μήτηρ αὐτῆς ἐκαλεῖτο Γιούθα, ἦτο ξανθὴ καὶ ἔβοσκε τάς χῆνας Σάξωνος βαρόνου. Οὗτος καταβὰς τὴν παραμονὴν συμποσίου, ἵνα ἐκλέξῃ τὴν παχυτέραν, ὠρέχθη καὶ τῆς ποιμενίδος, ἢν ἀπὸ τοῦ ὀρνιθῶνος μετέφερεν εἰς τὸν κοιτῶνα. Βαρυνθεὶς αὐτὴν μετ' ὀλίγον τὴν ἔδωκεν εἰς τὸν οἰνοχόον, ὁ οἰνοχόος εἰς τὸν μάγειρον καὶ οὗτος εἰς τὸν χυτροκόρον, ὅστις εὐλαβὴς ὢν ἀντήλλαξε τὴν νεάνιδα μετὰ τοῦ μοναχοῦ, λαβὼν ἀντ' αὐτῆς ὀδόντα τοῦ ἁγίου Γουτλάκου, τοῦ ζήσαντος καὶ ὁσίως τελευτήσαντος ἐντὸς λάκκου τινὸς τῆς Μερκίας. Οὕτω ἐξέπεσεν ἡ Γιούθα ἀπὸ τῆς κλίνης δεσπότου εἰς τάς ἀγκάλας καλογήρου, ὡς καὶ σήμερον ἐν Ἀγγλίᾳ οἱ ὑψηλοὶ πῖλοι ἀπὸ τῶν κροτάφων διπλωμάτου εἰς τὴν κεφαλὴν ἐπαίτου· καθότι εἰς τὸν εὐνομούμενον ἐκεῖνον τόπον πολλοὶ μὲν ἀποθνήσκουσι τῆς πείνης, πολλοὶ δὲ προσβάλλουσι τὴν αἰδῶ δι' ἔλλειψιν ὑποκαμίσου, ἀλλὰ πάντες γερουσιασταὶ καὶ νεκροθάπται, κόμητες καὶ ψωμοζήται φοροῦσι πῖλον ὑψηλόν, ὅστις θεωρεῖται ἐκεῖ ὡς τὸ παλλάδιον τῆς συνταγματικὴς ἰσότητος.

Τὸ συνοικέσιον ὑπῆρξεν εὐτυχές. Τὴν μὲν ἡμέραν περιήρχετο ὁ μοναχὸς τοὺς πέριξ πύργους, πωλῶν εὐχὰς καὶ κομβολόγια, τὸ δὲ ἑσπέρας ἐπέστρεφεν εἰς τὸ κελλίον ἔχων τάς χεῖρας ὑγρὰς ἀπὸ τὰ φιλήματα τῶν πιστῶν καὶ τὴν πήραν πλήρη ἄρτου, κρεάτων, πλακούντων καὶ καρύων· γεώμηλα δὲ δεν ὑπῆρχον ἀκόμη ἐν Ἀγγλίᾳ, ἀλλ' εἰσήχθησαν βραδύτερον μετὰ τοῦ συντάγματος πρὸς χρῆσιν τοῦ ἐλευθέρου λαοῦ, ὅτε ἐπελθούσης τῆς ἰσότητος, ἔπαυσαν οἱ ὑπηρέται να τρώγωσι καλὰ κρέατα εἰς τὴν αὐτὴν τράπεζαν μετὰ τοῦ αὐθέντου.

Ἡ Γιούθα ἅμα ἤκουε μακρόθεν εἰς τὴν πεδιάδα τὸ ᾆσμα τοῦ ἐπιστρέφοντος συζύγου, ἔστρωνε τὴν τράπεζαν· ἔθετε δηλ. ἐπὶ ἀπελεκήτων σανίδων ξύλινον πινάκιον κοινὸν ἀμφοτέροις, σιδηρᾶν περόνην, κέρας βουβάλου ὡς ποτήριον καὶ ξηροὺς κλάδους εἰς τὴν ἑστίαν, ἵνα φωτίζη τὸ δεῖπνον· τὰ δὲ χειρόμακτρα, αἱ φιάλαι καὶ τὰ κηρία ἦσαν τότε εἰς μόνους τοὺς ἐπισκόπους γνωστά. Μετὰ τὸ δεῖπνον ἤπλωνον οἱ νεόνυμφοι προβειὰς ἐπὶ σωροῦ ξηρῶν φύλλων, ἐπὶ τῶν προβειὼν ἠπλοῦντο ἐκεῖνοι καὶ ἐπ' αὐτῶν δασύμαλλον δέρμα λύκου. Ὅσῳ δριμύτερος ἐφύσα ἔξω ὁ βορρᾶς, ὅσῳ πυκνοτέρα κατέπιπτεν ἡ χιών, τόσω σφιγκτότερα ἐνηγκαλίζετο τὸ ὄλβιον ἐκεῖνο ζεῦγος, ἀποδεικνύον οὕτω πόσῳ ἠπατᾶτο ὁ Ἄγ. Ἀντώνιος, ἰσχυριζόμενος ὅτι τὸ κρύος ψυχραίνει τὸν ἔρωτα, καὶ οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, οἱ παριστῶντες τὸν χειμῶνα ὡς γέροντα μισογύνην.

Τοιαύτας διῆγον οἱ γονεῖς τῆς Ἰωάννας χρυσᾶς ἡμέρας χλεροίσιν ἰαινόμενοι μελέεσιν[3], ὅτε πρωίαν τινά, ἐνῷ ὁ μοναχὸς ἀπετίνασσεν ἐκ τῶν βλεφάρων τὸν ὕπνον καὶ ἐκ τῆς μαύρης γενειάδος ξανθὰς τινὰς τρίχας τῆς γυναικὸς τοῦ, δύο Ἀγγλοσάξωνες τοξόται γυμνοὶ τάς κνήμας καὶ τοὺς πόδας, μικρὰς φέροντες ἀσπίδας καὶ βελοπληθεὶς ἐπὶ τῶν ὤμων φαρέτρας, ἐνεφανίσθησαν πρὸ τῆς εἰσόδου τῆς καλύβης, προσκαλοῦντες τὸν οἰκοδεσπότην ἐν ὀνόματι τοῦ Ἐπτάρχου Ἐκβέρτου ν' ἀκολουθήσῃ αὐτούς, λαμβάνων τὰ πρὸς μακρὰν πορείαν ἀναγκαία ἐφόδια. Ἔντρομος ὁ καλόγηρος ἀναρτήσας τὸ δισάκκιον εἰς τοὺς ὤμους, λαβὼν τὴν γυναῖκα διὰ τῆς δεξιᾶς, τὴν βακτηρίαν διὰ τῆς ἀριστερᾶς καὶ τὸ εὐχολόγιον ὑπὸ μάλης ἠκολούθησε τοὺς σκυθρωποὺς ὁδηγούς.

Τρεῖς ἡμέρας καὶ δύο νύκτας ὁδοιπορήσαντες διὰ φαλακρῶν ὀρέων καὶ ἐρεικοφύτων κοιλάδων καὶ πολλοὺς συναντήσαντες καθ' ὁδὸν ἱερωμένους, ὑπὸ τὴν ἐπιτήρησιν τοξοτῶν ἔφθασαν τὴν τετάρτην εἰς τὴν παραθαλάσσιον πολίχνην Γαριάνορον[4]. Μέγα πλῆθος λαοῦ ἦτο ἐπὶ τῆς προκυμαίας συνηθροισμένον, ἐπὶ θρόνου χλοεροὺ ἵστατο ὁ ἐπίσκοπος Ἐβοράκου[5] Βόλσιος εὐλογῶν τοὺς πιστοὺς καὶ ὀγκῶδες σαξωνικὸν πλοιάριον ἐσαλεύετο ἐν τῷ λιμένι, ἀνυπόμονον ν' ἀναπετάσῃ τὸ τετράγωνον ἱστίον εἰς τὴν ἀπόγαιον αὔραν. Ὅτε ἐπλησίασαν οἱ πανταχόθεν τῆς Ἀγγλίας στρατολογηθέντες μοναχοί, ἑξήκοντα τὸν ἀριθμόν, ὁ εὐσεβὴς Βόλσιος ἐναγκαλισθεὶς αὐτοὺς ἀνὰ ἕνα καὶ ἐγχειρίσας ἑκάστω δύο δηνάρια[6], «Πορεύεσθε, εἶπε, καὶ διδάσκετε πάντα τὰ ἔθνη».

Ἀπὸ τῆς ἀγκάλης τοῦ ἐπισκόπου μετέβησαν παραχρήμα οἱ ἱεροκήρυκες εἰς τάς σανίδας τῆς κοίλης νηὸς καὶ μετ' οὐ πολὺ ἔσχισαν τὰ θολὰ κύματα τοῦ γερμανικοὺ πελάγους, ἀγνοοῦντες πρὸς ποίας ἔπλεον ὄχθας εἰς ἀναζήτησιν μαρτυρικοῦ στεφάνου ἢ λιπαροῦ μοναστηρίου. Ἀλλ' ἐνῷ ποντοπορούσιν οὔτοι ὑπὸ τὴν σκέπην τοῦ Σταυροῦ, θέλομεν ἡμεῖς πληροφορήσει τὸν ἀναγνώστην τι παθῶν ὁ ἐπίσκοπος Βόλσιος παρέδιδεν εἰς τὸ παλίμβολον τῶν κυμάτων τοὺς φωστῆρας τῆς ἀγγλικῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλὰ πρὸς τοῦτο ἀποχαιρετῶντες τὴν νῆσον τῶν Βρεταννὼν ἂς μεταβῶμεν εἰς τὴν χώραν τῶν Φράγκων.

Ὁ μέγας Κάρολος, ἀφοῦ περιέδραμε τὴν Εὐρώπην θερίζων δάφνας καὶ κεφαλὰς διὰ τῆς μακρᾶς του σπάθης, ἀφοῦ ἔπνιξεν, ἐτύφλωσεν ἢ ἐστρέβλωσε τὰ τρία τέταρτα τῶν Σαξώνων, ἀποκτήσας οὕτω τὴν ὑποταγὴν καὶ τὸ σέβας τῶν ἐπιζώντων, ἀνεπαύετο τέλος ἐπὶ τῶν τροπαίων τοῦ εἰς Ἀκυίσγρανον, πόλιν περίφημον διὰ τὰ ἅγια λείψανα καὶ τάς βελόνας. Τὰ πάντα ἐβάδιζον κατ' εὐχὴν ἐν τῇ ἀπεράντω αὐτοκρατορία· ὁ σοφὸς Ἀλκουίνος ἔλουεν εἰς τὸ ὕδωρ τοῦ βαπτίσματος τοὺς ῥυπαροὺς τοῦ Καρόλου ὑπηκόους, ἔκοπτε τὰ κόκκινὰ των γένεια καὶ τὰ μακρὰ ὀνύχια καὶ ἀνοίγων αὐτοῖς τῆς ἀνεξαντλήτου σοφίας τοῦ τὸν θησαυρὸν ἔτριβε τοῦ ἑνὸς τὰ χείλη διὰ τοῦ μέλιτος τοῦ ἱεροῦ λόγου, ἔτρεφεν ἄλλον μὲ τῆς γραμματικῆς τάς ῥίζας καὶ τρίτον ἐδίδασκεν ὅτι τῶν χηνῶν τὰ πτερά, διὰ τῶν ὁποίων καθιστᾲ ταχύτερα τὰ βέλη, ἦσαν καὶ πρὸς γραφὴν ἐπιτήδεια.

Ὁ δ' εὐτυχὴς αὐτοκράτωρ διήνυεν ἀφρόντιδας ἡμέρας, μετρῶν τὰ ᾠὰ τῶν ὀρνίθων του, τακτοποιὼν τὰ ὡρολόγια καὶ τὰ κράτη του, παίζων μετὰ τῶν θυγατέρων του καὶ τοῦ ἐλέφαντος, ὂν ἔλαβε δῶρον παρὰ τοῦ καλίφου Ἀροῦν, καταδικάζων εἰς μικρὸν πρόστιμον τοὺς φονεῖς καὶ λῃστὰς καὶ ἀπαγχονίζων εἰς τὰ δένδρα τοῦ κήου του ὅσοι τῶν ὑπηκόων ἔτρωγον κρέας τὴν Παρασκευὴν ἢ ἔπτυον μετὰ τὴν μετάληψιν.

Ἀλλ' ἐνῷ ὁ εὐσεβὴς Κάρολος, ὅστις, καίτοι μὴ ἐξεύρων να γράφῃ, ἐγνώριζεν ὅμως τὴν κλασικὴν ἀρχαιότητα, ἐπανέλεγε καθ' ἑκάστην: Haec mihi Deus otia fecit, οἱ Σάξωνες ἀνήγειρον πάλιν τὴν θρασεῖαν καὶ ἀκτένιστον κεφαλὴν των καὶ βυθίζοντες τὴν χεῖρα εἰς τὸ αἷμα οὐχὶ ταυρείων, ἀλλ' ἀνθρωπίνων θυμάτων, ὤμνυον εἰς τὸν Τουίτονα, τὸν Ἰρμινσοὺλ καὶ Ἀρμίνιον ἢ ν' ἀποσείσωσι τὸν καρόλειον ζυγὸν ἢ διὰ τοῦ αἵματος αὐτῶν να φυράσωσι τοῦ Ἄλυος καὶ Βισούργιδος τάς ὄχθας. Ἦλθεν, εἶδε καὶ ἐνίκησε κατὰ τὸ σύνηθες ὁ ἄμαχος αὐτοκράτωρ διὰ τῆς λόγχης ἐκείνης, ἢν κατὰ τοὺς Εὐαγγελιστὰς ἐβύθισεν ὁ Ῥωμαῖος στρατιώτης εἰς τοῦ Σωτῆρος τὴν πλευράν, ὁ δὲ ἀρχάγγελος Μιχαὴλ ἐμφανισθεὶς καθ' ὕπνους τῷ Καρόλω ἐναπέθεσεν ἐπὶ τῆς κλίνης τοῦ, ἵνα κατὰ τοὺς χρονογράφους ἀνταμείψη αὐτόν, διότι καὶ ἀπὸ ἐψημένου καὶ ἀπὸ ὠμοῦ κρέατος ἀπέχων τὴν Τεσσαρακοστὴν ἐκοιμάτο μόνος.

Μετὰ τὴν νίκην, φοβούμενος ὁ ἅγιος αὐτοκράτωρ μὴ ἀναγκασθῇ καὶ πάλιν ὑπὸ τῶν ἀγριανθρώπων ἐκείνων να διακόψῃ τάς εὐσεβεῖς αὐτοῦ ἀσχολίας, ἀπεφάσισεν ἢ πάντας τοὺς νικηθέντας να ἐξολοθρεύσῃ ἢ ἑκόντας ἄκοντας ὅλους να βαπτίσῃ. Οὐδείς ποτὲ ἱεροκῆρυξ κατώρθωσε πλείονας ἀπίστους ἐν βραχεῖ χρόνῳ να χριστιανίση· ἀλλ' ἡ εὐγλωττία τοῦ Φράγκου κατακτητοὺ ἦτο ἀκαταμάχητος. «Πίστευσον ἢ σὲ φονεύω», ἔλεγεν εἰς τὸν δεσμώτην Σάξωνα, εἰς οὐ τὰ ὄμματα ἤστραπτεν ὡς πειστικώτατον ἐπιχείρημα ἡ μάχαιρα τοῦ δημίου, καὶ ὅλος ἐκεῖνος ὁ ὄχλος ἐπήδα εἰς τὴν κολυμβήθραν ὡς αἱ νῆσσαι εἰς τοὺς λάκκους, ἀφοῦ βρέξῃ.

Ἐπειδὴ ὅμως, ὅσῳ παντοδύναμος καὶ ἂν ὑποτεθῇ ἡ πίστις, ἀπαιτεῖται οὐχ ἧττον να γνωρίζῃ ὀπωσοὺν καὶ ὁ χριστιανὸς εἰς τὶ πιστεύει, συνηθίζετο τότε ἐν Εὐρώπῃ, ὡς σήμερον ἐν Ὀταΐτη καὶ Μαλαβάρη, να μανθάνωσιν οἱ νεοβάπτιστοι εἶδος τι κατηχήσεως, ἢν οἱ δεκανεὶς τοῦ Καρόλου ἐδίδασκον τοὺς Σάξωνας, τάσσοντες αὐτοὺς κατὰ σειρὰν ἀνὰ δέκα ὡς νεοσυλλέκτους καὶ ῥαπίζοντες ἀνηλεῶς, ὁσάκις προσέκοπτον εἰς δυσπρόφερτον τινὰ λέξιν τοῦ «Πιστεύω». Οὕτω ἐλάμβανε δίκην ὁ Ἰησοῦς παρὰ τῶν εἰδώλων δι' ὅσα ἔπαθον ὑπ' ἐκείνων οἱ πρῶτοι αὐτοῦ ὀπαδοί, ὅτε ἐκαίοντο ἐπὶ Νέρωνος ἢ ὠπτοῦντο ἐπὶ Διοκλητιανού, κ' ἐντεῦθεν τῶν Γάλλων ἡ παροιμία «Ἡ ἐκδίκησις εἶναι ἡ ἡδονὴ τῶν θεῶν»[7].

Ἐνόσῳ μὲν διήρκει ὁ πόλεμος, οἱ στρατιῶται ἐξηκολούθουν ἐκπληροῦντες ἔργα ἱερέων· ἀλλ' ἀφοῦ ἡσύχασαν τὰ πράγματα καὶ ἐξηντλήθησαν αἱ θεολογικαὶ γνώσεις τῶν θωρακοφόρων ἐκείνων ἱεροκηρύκων, πάντες καὶ πρὸ πάντων ὁ αὐτοκράτωρ ἠσθάνθησαν τὴν ἀνάγκην σοβαρωτέρων κατηχητῶν. Ἀλλὰ παρὰ τοῖς Φράγκοις καλόγηροι μόνον ὑπῆρχον τότε καὶ δεινότεροι περὶ τὴν ζυθοποιίαν ἢ τὴν δογματικήν, βαπτίζοντες τὰ βρέφη εἰς τὸ ὄνομα τῆς Πατρίδος, τῆς Θυγατρὸς καὶ τῆς Ἁγίας Πνοῆς, ἰσχυριζόμενοι ὅτι ἡ Θεοτόκος συνέλαβεν ἐκ τοῦ ὠτός, προγευματίζοντες πρὸ τῆς μεταλήψεως καὶ ἀναγκάζοντες τὸν διάκονον να πίῃ τὸ ὕδωρ, δι' οὐ ἔπλυνον τάς χεῖρας μετὰ τὴν λειτουργίαν.

Εἰς τοιούτων διδασκάλων τάς χεῖρας οὐδ' αὐτοὺς τοὺς Σάξωνας ἐτόλμησεν ὁ Κάρολος να ἐμπιστευθῇ, φοβούμενος μὴ ἀναγκασθῇ μετ' ὀλίγον να ἐκστρατεύσῃ καὶ πάλιν, ἵνα νέα εἴδωλα κρημνίση, τά του Βάκχου καὶ τοῦ Μορφέως. Ἀπορῶν περὶ τοῦ πρακτέου ἐσυμβουλεύθη τὸν Ἀλκουίνον, εἰς οὐ τοὺς χρησμοὺς κατέφευγον τότε οἱ Φράγκοι, ὡς οἱ Ἕλληνες εἰς τὴν Πυθίαν. Ὁ Ἀλκουίνος ἦτο Ἄγγλος, ἡ δὲ Ἀγγλία εἶχε τότε τὸ μονοπώλιον τῶν θεολόγων, ὡς σήμερον τῶν ἀτμομηχανών. Ἐκεῖ λοιπὸν ἐστάλη πλοῖον, ἵνα φορτωθὴ ἱεροκήρυκας πρὸς μύησιν τῶν Σαξώνων εἰς τῆς πίστεως τὰ μυστήρια.

Ἡ σωτήριος ἐκείνη κιβωτὸς τῆς χριστιανοσύνης, ἐφ' ἧς εἴδομεν ἐπιβάντα καὶ τῆς Ἰωάννας τὸν πατέρα μετὰ τῆς γυναικός, ἐφέρετο ὀκτῶ ἡμέρας ἐπὶ τῶν ὑδάτων, τὴν δὲ ἐνάτην ὑπερβᾶσα τὸ στόμιον τοῦ Ῥήνου προσωρμίσθη ἐνώπιον τῆς πόλεως Νοβιομάγου, ὅπου κατὰ πρῶτον ἐπάτησαν τὸ γερμανικὸν χῶμα οἱ ἀγρευτῆρες ἐκεῖνοι τῶν ψυχῶν. Ἐκεῖθεν ἄλλοι ἐπὶ ὄνων, ἄλλοι διὰ λέμβων καὶ ἄλλοι ἀποστολικὼς ἀνατρέξαντες εἰς τάς πηγὰς τῆς Λίππης, ἔφθασαν τέλος κεκμηκότες καὶ πειναλέοι εἰς Παδέβορνον, ὅπου ἐσκήνου ὁ Κάρολος ἐν μέσῳ σταυρῶν καὶ ἀσπίδων. Ἡ Σαξωνία διενεμήθη παραχρήμα ὑπὸ τοῦ νικητοῦ εἰς τοὺς νεήλυδας καλογήρους, ὧν ἕκαστος ἔλαβεν ἐντολὴν να κοσμήσῃ διὰ τοῦ Σταυροῦ πᾶσαν καλύβην ἐπαρχίας τινὸς τῆς κατακτηθείσης χώρας, τῆς δὲ Ἰωάννας ὁ πατὴρ διετάχθη να διευθυνθῇ πρὸς νότον, ἵνα κρημνίση τὸ ἐν Ἐρισβούργη εἴδωλον τοῦ Ἰρμινσούλ, περὶ τὸ ὁποῖον συνήρχοντο οἱ τότε ἐπαναστάται, ὡς οἱ ἡμέτεροι εἰς τὰ Χαφτεία, προσφέροντες ἀνθρωπίνους θυσίας καὶ νέας καθ' ἑκάστην χαλκεύοντες συνωμοσίας. Ὁ ταλαίπωρος μοναχός, φορτώσας ἐπὶ ὀναρίου τὴν γυναῖκα του καὶ τέσσαρας μαύρους σαξωνικοὺς ἄρτους, ἤρξατο τῆς νέας ὁδοιπορίας, σύρων τὸ ζῷον ἐκ τοῦ χαλινοῦ καὶ μετὰ δακρύων ἐνθυμούμενος τάς ἀναπαύσεις τῆς πατρῴας καλύβης.

Ὀκτῶ ὅλα ἔτη ἐπλανήθη ὁ πατὴρ τῆς Ἰωάννας ὑπὸ τὰ δένδρα τῆς Βεσταλίας, βαπτίζων, διδάσκων, ἐξομολογῶν καὶ θάπτων. Πολυπαθέστερος δὲ γενόμενος καὶ αὐτοῦ τοῦ ἀποστόλου Παύλου πολλάκις ἐρραβδίσθη, δεκάκις ἐλιθάσθη, πεντάκις ἐρρίφθη εἰς τὸν Ῥῆνον καὶ δὶς εἰς τὴν Ἄλυν, τετράκις ἐκάη, τρις ἐκρεμάσθη καὶ μεθ' ὅλα ταῦτα ἐπέζησε τῇ βοηθείᾳ τῆς Θεοτόκου. Τὸν δὲ ὑποπτευόμενον ὅτι ἀπίθανα λέγω, παραπέμπω εἰς τῆς ἐποχῆς ἐκείνης τὰ συναξάρια, ἵνα μάθῃ τίνι τρόπῳ ἡ ξανθὴ Παναγία ὑπεστήριζεν διὰ τῶν λευκῶν αὐτῆς χειρῶν τοὺς πόδας τῶν πιστῶν της, ὁσάκις ἀπηγχονίζοντο, ἔσβηνε τάς φλόγας τῆς πυρᾶς διὰ ῥιπιδίου ἐκ πτερῶν Ἀγγέλου, ὁσάκις ἐκαίοντο, ἢ λύουσα τὴν κυανῆν ζώνην ἔτεινεν αὐτὴν εἰς τοὺς καταποντιζομένους, ὡς ἡ Ἰνὼ τῷ Ὀδυσσεῖ τὸν πέπλον.

Τὰ τόσα παθήματα δεν ἴσχυσαν να ψυχράνωσι τὸν ζῆλον ἢ ν' ἀλλοιώσωσι τὸ φρόνημα τοῦ ἀκαμάτου ἀποστόλου· τὸ σῶμα ὅμως αὐτοῦ κατήντησε βαθμηδὸν ἀγνώριστον, ἀφοῦ οἱ μὲν Φρίσονες τῷ ἀφήρεσαν τὸν δεξιὸν ὀφθαλμόν, οἱ δὲ Λογγοβάρδοι ἔκοψαν τὰ ὦτα τοῦ, οἱ Θουρίγγιοι τὴν ῥῖνα καὶ οἱ ἀνήμεροι κάτοικοι τοῦ Ἐρκυνίου δάσους, θέλοντες να ἐξολοθρεύσωσι τῶν ἱεροκηρύκων τὴν γενεάν, ἐθυσίασαν πρὸ τοῦ βωμοῦ τοῦ Τουίτονος τὰ δύο τέκνα του καὶ ἔπειτα διὰ τῆς αὐτῆς ἀπανθρώπου μαχαίρας ἀπέκοψαν αὐτώ... πᾶσαν πατρότητος ἐλπίδα.

Ἡ Γιούθα, ἥτις καὶ μετὰ τὴν τελευταίαν ταύτην συμφορὰν ἔμεινε πιστὴ τῷ ἠκρωτηριασμένω συζύγω, ἐπειρᾶτο παντοιοτρόπως ν' ἀνακουφίση τάς θλίψεις του. Ὁσάκις ἐξυπνῶν τὴν νύκτα προσήλονεν εἰς αὐτὴν μετὰ ματαίου πόθου τὸν ἕνα ἀπομείναντα ὀφθαλμὸν καὶ ἔκλαιε τὴν στέρησιν τῶν τέκνων του καὶ τῶν πρῴην ἡδονῶν, ἠσπάζετο αὐτὸν λέγουσα, «Καθ' ἡμέραν ἀνάπτω λαμπάδα πρὸ τῆς εἰκόνος» τοῦ Ἀγ. Πατέρνου. Ἴσως ὁ προστάτης οὗτος τῆς εὐτεκνίας ἐφεύρῃ θαῦμα τι, ἵνα ἀπολαύσωμεν καὶ πάλιν τέκνα».

Ἡ εὐχὴ αὔτη τῆς καλῆς Γιούθας ἐπληρώθη μετ' οὐ πολύ· οὐχὶ φεῦ! διὰ θαύματος τοῦ ἁγίου Πατέρνου, ἀλλ' ὑπὸ δύο τοξοτῶν τοῦ κόμητος τῆς Ἐρφούρτης. Οἱ κακότροποι οὔτοι συναντήσαντες αὐτὴν παρὰ τὴν ὄχθην τῆς Φούλδας ἁπλόνουσαν εἰς τὸν ἥλιον τὸν χιτῶνα τοῦ ἀνδρὸς της, ὅστις μὴ ἔχων ἄλλον ἐκρύπτετο ὡς ὁ Ὀδυσσεὺς ὑπὸ σωρὸν ξηρῶν φύλλων, περιμένων να ξηρανθῇ ὁ πλυθεῖς, ἤπλωσαν κἀκείνην ἐπὶ τῆς χλόης καὶ διὰ τῆς βίας τῆς ὑπενθύμισαν τὸν ἀληθῆ ἐπὶ τῆς γῆς προορισμὸν τῆς γυναικός.

Ἀφοῦ κορεσθέντες ἀνεχώρησαν οἱ στρατιῶται, ἐξῆλθε τῆς κρύπτης ὁ ἀτυχὴς καλόγηρος καὶ ἐνδυθεὶς ὑγρὸν ἀκόμη τὸ ὑποκάμισον ἀπεμακρύνθη ἐκεῖθεν μετὰ τῆς πεπονημένης γυναικός, καταρώμενος τοὺς Σάξωνας, οἵτινες πλὴν τοῦ μαρτυρικοῦ ἐπέθεσαν καὶ ἄλλον στέφανον ἐπὶ τῆς φαλακρᾶς κεφαλῆς τοῦ.

Ἐννέα μετὰ ταῦτα μήνας, ἐν ἔτει 818, ἔτεκεν ἡ Γιούθα ἐν Ἰγγελχείμη ἢ κατ' ἄλλους ἐν Μογουντία, τὴν μέλλουσαν ν' ἁρπάσῃ τάς οὐρανίους κλείδας Ἰωάνναν. Ὁ δὲ πατὴρ αὐτῆς ἢ μᾶλλον ὁ σύζυγος τῆς μητρός, ἵνα συνηθίσῃ ἅμα γεννηθεῖσα εἰς τοῦ πλάνητος βίου τάς κακουχίας, ἐβάπτισεν αὐτὴν εἰς τὸ ψυχρὸν ῥεῦμα τῆς Μεΐνης, ὅπου ἐβύθιζον καὶ οἱ αὐτόχθονες τὰ ξίφη, ἵνα σκληρότερα αὐτὰ καταστήσωσι.

Πάντων τῶν ἡρῴων τὴν κοιτίδα κοσμοῦσι κατ' ἔθος ἀρχαῖον οἱ βιογράφοι διὰ τεραστίων σημείων προαγγελλόντων τάς μελλούσας ἀρετάς. Οὕτω νήπιος ἔτι ὧν ἔπνιξε τοὺς δράκοντας ὁ Ἡρακλῆς, ὁ δὲ Κριεζώτης τὴν ἄρκτον, αἱ μέλισσαι ἐπεκάθισαν εἰς τοῦ Πινδάρου τὸ στόμα, ὁ Πασχάλης ἐφεῦρε δεκαετὴς τὴν γεωμετρίαν, ὁ ἥρως τοῦ Βύρωνος ἀκούων τὴν λειτουργίαν εἰς τῆς τροφοῦ τάς ἀγκάλας ἀπέστρεφε τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀπὸ τῶν ἐρρυτιδωμένων ἁγίων, ἵνα προσηλώσῃ αὐτοὺς μετὰ κατανύξεως ἐπὶ τῆς Ἁγίας Μαγδαληνῆς, ἡ δὲ ἡμετέρα ἡρωὶς ἡ μέλλουσα εἰς τὸ ἐκκκλησιαστικὸν στάδιον να διαπρέψῃ, οὐδέποτε Τετάρτην ἢ Παρασκευὴν ἠθέλησε να βυζάξῃ, ἀλλ' ὁσάκις προσεφέρετο αὐτὴ ὁ μαστὸς κατὰ νηστήσιμον ἡμέραν, ἀπέστρεφε τοὺς ὀφθαλμοὺς μετὰ φρίκης.

Ἅγια λείψανα, σταυροὶ καὶ κομβολόγια ὑπῆρξαν τὰ πρῶτα αὐτῆς ἀθύρματα. Πρὶν φυτρώσωσιν οἱ ὀδόντες, ἐγνώριζε τὸ Πάτερ ἡμῶν· ἀγγλιστί, ἑλληνιστὶ καὶ λατινιστί, πρὶν δὲ ἀλλάξῃ αὐτούς, ἐβοήθει ἤδη τὸν πατέρα εἰς τὸ ἀποστολικὸν ἔργον, κατηχούσα τάς ὀμήλικας Σαξωνίδας. Μόλις ὀκταετὴς ἦτο, ὅτε ἀπέθανεν ἡ μήτηρ αὐτῆς, ἡ καλὴ Γιούθα, καὶ ἐπὶ τοῦ τάφου τῆς μακαρίτιδος ἀπήγγειλεν ἐπικήδειον λόγον, ἀναβᾶσα ἐπὶ τῶν ὤμων τοῦ νεκροθάπτου.

Ἀλλ' ἐνῷ ηὔξανεν ἡ Ἰωάννα κατὰ τὸ κάλλος καὶ τὴν σοφίαν, ὁ πατὴρ αὐτῆς, καταβεβλημένος ὑπὸ τῶν πόνων καὶ τῆς στερήσεως τῆς συντρόφου, ᾐσθάνετο τάς δυνάμεις καθ' ἑκάστην ἐλαττουμένας. Μάτην ἐπεκαλεῖτο τὸν ἅγιον Γῆνον, ἵνα στερεώσῃ τὸ κλονούμενον βῆμα του, μάτην ἀνῆπτε κηρία εἰς τὴν Ἀγ. Λουκίαν, ἵνα ἀποδώσῃ εἰς τὸν ὀφθαλμὸν τοῦ τὴν δύναμιν να διακρίνῃ τὰ γράμματα τοῦ ψαλτηρίου καὶ μάτην παρεκάλει τὸν ἅγιον Φορτίον, ἵνα ἐνισχύσῃ τὴν φωνὴν τοῦ· αἱ δὲ χεῖρες αὐτοῦ τόσον ἔτρεμον, ὥστε ἡμέραν τινὰ προσφέρων τὸ σῶμα τοῦ Σωτῆρος εἰς τὴν ἡγουμένην τοῦ Μοναστηρίου Βιτερφείλδης, τὴν ὡραίαν Γίσλαν, ἀντὶ να εἰσαγάγῃ αὐτὸ εἰς τὸ ῥοδόχρουν στόμα τῆς παρθένου, ἀφῆκε να καταπέσῃ εἰς τὰ λευκὰ στήθη της, ἅτινα ἡ δούλη αὔτη τοῦ Θεοῦ εἶχε πάντοτε γυμνὰ δι' ἰδιαιτέρας ἀδείας τοῦ πάπα Σεργίου. Τὸ σκάνδαλον ὑπῆρξε μέγα· ἡ μεταλαμβάνουσα ἠρυθρίασεν, αἱ μοναχαὶ ἐκάλυψαν διὰ τῶν χειρῶν τὸ πρόσωπον, οἱ δὲ αὐτόχθονες ἱερεῖς ἀνέκραξαν Ἱεροσυλία! Ἱεροσυλία, ἐπανέλαβον ὡς πιστὴ ἠχὼ αἱ μονάζουσαι παρθένοι, καὶ ὡς Βακχίδες ὁρμήσασαι κατὰ τοῦ δυστυχοῦς γέροντος ἀπέσπασαν τὰ ἱερὰ κοσμήματα καὶ κακῶς ἔχοντα ἔρριψαν αὐτὸν ἔξω τοῦ μοναστηρίου.

Ἐπὶ δεκαπέντε ἡμέρας ἐπλανᾶτο ὁ ἀτυχὴς ἀπόστολος μετὰ τῆς Ἰωάννας εἰς τὰ μεταξὺ Φραγκφούρτης καὶ Μογουντίας ἄξενα δάση, διανυκτερεύων ὑπὸ τὸ φύλλωμα τῶν δένδρων καὶ συντρώγων βαλάνους μετὰ τῶν χοίρων τῆς Βεσταλίας. Ἀλλ' ἡ τροφὴ αὔτη, ἥτις τοσοῦτω παχεῖς καθιστᾲ τοὺς συντρόφους τούτους τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου, κατέστησε μετ' οὐ πολὺ αὐτόν τε καὶ τὴν θυγατέρα ἰσχνοτέρους τῶν ἑπτὰ σταχύων, οὖς εἶδε κατ' ὄναρ ὁ Φαραώ.

Μάτην ἐπειράθη ὁ καλόγηρος ν' ἀνανεώσῃ τὸ θαῦμα τοῦ συμπατριώτου αὐτοῦ Ἀγ. Πατρικίου, ὅστις δι' ἐπικλήσεώς τινος μετεμόρφωσε τοὺς τρέχοντας εἰς τὰ ὅρη τῆς Ἰρλανδίας ἀγριοχοίρους εἰς λιπαρὰ χοιρομήρια, καὶ μάτην παρεκάλει τοὺς ἰπταμένους ὑπεράνω τῆς κεφαλῆς τοῦ ἀετούς, ἵνα φέρωσιν αὐτὼ τροφὴν ὡς εἰς τὸν Ἄγ. Στέφανον. Ἡ δὲ Ἰωάννα ἀνύψονεν ἐνίοτε ὑγρὰ βλέμματα πρὸς τὸν πατέρα, κράζουσα «Πεινῶ!». Ἐν ἀρχῇ μὲν ὁ φιλόστοργος γονεὺς ἀνατείνων τοὺς κατίσχνους βραχίονας εἰς οὐρανὸν ἀπεκρίνετο, ὡς ἡ Μήδεια «τάς φλέβας μου θέλω ἀνοίξει, ἵνα διὰ τοῦ αἵματός μου σὲ χορτάσω». Ἀλλὰ βαθμηδὸν τοσούτον ἐξήρανεν ἡ πεῖνα τὸν λάρυγγα καὶ τὴν καρδίαν τοῦ, ὥστε εἰς τοὺς θρήνους τῆς θυγατρὸς ἀπεκρίνετο λακωνικὼς «Πήδα».

Ἡ κίνησις λυχνίας ὠδήγησε τὸν Γαλιλαῖον εἰς τὴν κατασκευὴν τοῦ ὡρολογίου, ὁ δὲ πειναλέος μοναχὸς ὠδηγήθη ὑπὸ λευκῆς ἄρκτου εἰς ἀνεύρεσιν νέου πόρου ζωῆς. Ἱδὼν μίαν τῶν πολυμάλλων τούτων θυγατέρων τοῦ πόλου ὀρχουμένην ἐν πανηγύρει καὶ τὸν αὐθέντην αὐτῆς ἀργυρολογούντα τοὺς θεατάς, ἐσκέφθη να μεταχειρισθῇ τὴν πρόωρον σοφίαν τῆς Ἰωάννας, ὡς ὁθηριοτρόφος τὴν ὄρχησιν τῆς ἄρκτου, ἵνα πορίζηται δι' αὐτῆς τὸν ἐπιούσιον ἄρτιον καὶ ζύθον. Δικαίως ἄρα ἰσχυρίσθη ὁ σοφὸς Ἔρασμος, ὅτι πᾶς φρόνιμος δύναται καὶ παρ' ἄρκτου πολλὰ χρήσιμα να μάθῃ.

Ἤρξατο λοιπὸν να ἑτοιμάζῃ τὴν θυγατέραν εἰς τὸ νέον ἐπάγγελμα, στοιβάζων εἰς τὴν δεκαετῆ τῆς κορασίδος κεφαλὴν τάς φλυαρίας, ὅσας οἱ τότε σοφοὶ ὠνόμαζον Δογματικήν, Δαιμονολογίαν, Σχολαστικὴν ἢ ἄλλως πως καὶ ἐνέγραφον ἐπὶ μεμβράνης, ἀφ' ἧς ἀπέξεον ὁμηρικοὺς στίχους ἢ ἐπιγράμματα τοῦ Ἰουβενάλη. Ὅτε δὲ ἐνόμισεν αὐτὴν ἱκανῶς προηλειμμένην εἰς τὸν καλὸν τοῦτον ἀγῶνα, ἤρχισε να περιέρχηται τοὺς πύργους καὶ τὰ μοναστήρια τῆς παχυχλόου Βεσταλίας. Εἰσερχόμενος προσεκύνει ἐδαφιαίως τὸν ἄρχοντα, ηὐλόγει τὴν οἰκοδέσποιναν, ἔτεινε τάς χεῖρας ἢ τὴν ζώνην πρὸς ἀσπασμὸν τοῖς ὑπηρέταις, εἴτα δὲ ἐτοποθέτει τὴν Ἰωάνναν ἐπὶ τραπέζης καὶ ἤρχιζεν ἡ παράστασις· «Θυγάτερ, ἠρώτα αὐτήν, τὶ εἶναι γλῶσσα; - Ἡ μάστιξ τοῦ ἀέρος. - Τὶ εἶναι ἀήρ; - Τὸ στοιχεῖον τῆς ζωῆς - Τι εἶναι ζωή; - Ἡδονὴ τοῖς εὐτυχοῦσι, βάσανον τοῖς πτωχοῖς, θανάτου προσδοκία - Τι εἶναι θάνατος; - Ἀποδημία εἰς ἀγνώστους ὄχθας. - Τὶ εἶναι ὄχθη; - Τὸ ὅριον τῆς θαλάσσης - Τι εἶναι θάλασσα; - Ἡ κατοικία τῶν ἰχθύων. - Τὶ εἶναι οἱ ἰχθύες; - Τῆς τραπέζης ἀρτύματα. - Τὶ εἶναι ἄρτυμα; - Κατόρθωμα μαγείρου.

Ἀφοῦ ἐφ' ἱκανὴν ὥραν ἐξηκολούθει ἡ κατ' ἐρωταπόκρισιν ἐπίδειξις γνώσεων παντοδαπών, περί τε τὴν θεολογίαν καὶ τὴν μαγειρικήν, προσεκάλει ὁ πατὴρ τὸν πνευματικὸν τοῦ φρουρίου ν' ἀποτείνῃ εἰς τὴν παιδίσκην δυσκόλους ἐρωτήσεις περὶ οἰουδήποτε κλάδου τῶν ἀνθρωπίνων γνώσεων, ἡ δὲ Ἰωάννα ῥίπτουσα τὸ ἄγκιστρον εἰς τὸν ὠκεανὸν τῆς μνήμης τῆς ἀνεῖλκε πάντοτε τὴν κατάλληλον ἀπάντησιν, ἢν ὑπεστήριζε δι' ἐδαφίου τῆς Γραφῆς ἥ του Ἁγίου Βονιφατίου.

Μετὰ τὸ τέλος τῆς συζητήσεως ἐπήδα ἐλαφρῶς ἀπὸ τῆς τραπέζης καὶ λαμβάνουσα τάς ἄκρας τῆς ποδεὰς τῆς μεταξὺ τῶν δακτύλων, ἐπαρουσίαζεν αὐτὴν ἐν εἴδει δίσκου εἰς ἕκαστον τῶν παρεστώτων, ἐπικαλουμένη διὰ γλυκεροῦ μειδιάματος τὴν μεγαλοδωρίαν των. Οἱ μὲν ἔρριπτον ἐντὸς αὐτῆς χαλκοῦν νόμισμα, οἱ δὲ ἀργυροῦν, ἄλλοι ᾠὰ καὶ ἕτεροι μῆλα· ὅσοι δὲ δεν εἶχον τὶ να δώσωσιν ἀπέθετον φίλημα ἐπὶ τοῦ μετώπου τῆς ξανθῆς ἱεροδιδασκάλου.

Οὕτω ἔζησαν πέντε ἀκόμη ἔτη, τρώγωντες καθ' ἡμέραν καὶ πολλάκις δὶς τῆς ἡμέρας, καὶ διανυκτερεύοντες ὅτε μὲν ὑπὸ τὰ δρυίνα φατνώματα ἀρχοντικοῦ πύργου, ὅτε δὲ ὑπὸ τὴν ἀχύρινον στέγην δασοφύλακος ἢ κυνηγοῦ. Οἱ χρόνοι καὶ ἡ ἀνάμνησις τῶν παθημάτων εἶχον μετριάσει ὀπωσοὺν τὸν ζῆλον τοῦ ἀποστόλου, ὥστε οὐδένα ἐπεχείρει πλέον ἄκοντα να κατηχήσῃ, οὐδένα ἄνευ τῆς συγκαταθέσεώς του ἐβάπτιζε πλὴν μόνων τῶν νεκρῶν, ὅσους ἀνεύρισκε τὴν ἐπιοῦσαν μάχης παρὰ τάς ὄχθας τοῦ Ἄλυος καὶ τοῦ Ῥήνου· καθότι κατὰ τὴν τότε ἐπικρατούσαν γνώμην καὶ εἰς νεκροὺς ἀπονεμόμενον τὸ βάπτισμα ἤνοιγεν αὐτοῖς τάς οὐρανίους πύλας.

Μετὰ τοσαύτας περιπλανήσεις ἀπεδήμησε τέλος πάντων ὁ πολυπαθὴς γέρων εἰς τάς ἀγνώστους ἐκείνας ὄχθας, ἀφ' ὧν δεν ὑπάρχει ἐπιστροφή. Ὁ θάνατος κατέλαβεν αὐτὸν εἰς τὸ κελλίον τοῦ καλοῦ ἐρημίτου Ἀρκούλφου, ὅστις ἐμόναζε παρὰ τὴν ὄχθην τοῦ Μαγάνου[8] πλέκων ἐγκώμια εἰς τοὺς ἁγίους καὶ καλάθια εἰς τοὺς ἁλιεῖς. Ἡ Ἰωάννα, ἀφοῦ ἔκλεισε τὸν ὀφθαλμὸν τοῦ πατρὸς της, ἔθαψεν αὐτὸν βοηθουμένη ὑπὸ τοῦ ἀσκητοῦ παρὰ τὸ χεῖλος τοῦ ποταμοῦ, ὑπὸ ἰτέαν, εἰς ᾖς τὸ στέλεχος ἐνεχάραξεν ἐπιγραφὴν ἐνθυμίζουσαν τάς ἀρετὰς τοῦ μακαρίτου. Καταπεσοῦσα ἔπειτα ἡ δύστηνος κόρη ἐπὶ τοῦχώματος ἐκείνου, τοῦ κρύπτοντος τὸν μόνον αὐτῆς ἐπὶ τῆς γῆς προστάτην, ἀνέμιξεν ὡς ἡ σύζυγος τοῦ Ὀθέλλου ἁλμυρὰ δάκρυα εἰς τὸ κῦμα, ὅπερ ἔβρεχε τοὺς πόδας της. Ἀφοῦ δὲ προσέφερε τὴν εὐσεβῆ ἐκείνην σπονδὴν ἐπὶ τοῦ πατρῴου τάφου ἀπέμαξε τέλος τοὺς στειρεύσαντας ὀφθαλμούς.

Ἡ λύπη, ἢν αἰσθανόμεθα διὰ τὴν στέρησιν φιλτάτου ὄντος, ὁμοιάζει τὴν ἐκρίζωσιν ὀδόντος· σφοδρὸς ὁ πόνος, ἀλλὰ στιγμιαῖος. Μόνοι οἱ ζῶντες προξενούσιν ἡμῖν διαρκεῖς λύπας. Τὶς πότε ἔχυσε ἐπὶ τοῦ τάφου ἐρωμένης τὸ ἥμισυ, τὸ ἑκατοστόν, τὸ χιλιοστὸν τῶν δακρύων, ἀφ' ὅσα διὰ τὴν κακίαν τῆς ἔχυνε καθ' ἡμέραν; Ἀφοῦ λοιπὸν ἀπέκλαυσεν ἡ Ἰωάννα, ἔκυψεν ἐπὶ τοῦ ὕδατος, ἵνα δροσίσῃ τοὺς καίοντας ὀφθαλμούς. Πρώτην τότε φορὰν ἐνέβλεψε μετὰ προσοχῆς εἰς τὴν ἐν τῷ ὕδατι εἰκόνα αὐτῆς, τοῦ μόνου εἰς τὸν κόσμον πλάσματος, ὅπερ τῇ ἀπέμεινεν ν' ἀγάπᾳ.

Κύπτοντες καὶ ἡμεῖς ἄνωθεν τοῦ ὤμου της, ἴδωμεν τὶ ἀντανάκλα τὸ ῥευστὸν ἐκεῖνο κάτοπτρον. Πρόσωπον δεκαεξαετὲς μήλου στρογγυλώτερον, κόμην ξανθὴν ὡς τῆς Μαγδαληνῆς καὶ ἀκτένιστον ὡς τῆς Μηδείας, χείλη ἐρυθρὰ ὡς πῖλον καρδιναλίου, ὑποσχόμενα ἡδονὰς ἀνεξαντλήτους καὶ στήθη εὔσαρκα ὡς πέρδικος, πάλλοντα ἔτι ὑπὸ τῆς συγκινήσεως. Τοιαύτην ἔβλεπεν ἑαυτὴν ἐν τῷ ὕδατι ἡ Ἰωάννα, τοιαύτην εἶδον καγὼ ἐν τῷ χειρογράφω τῆς Κολωνίας τὴν εἰκόνα της.

Ἡ ὀπτασία ἐκείνη ἐπράυνεν ὀπωσοὺν τῆς ἡρωίδος μου τὸν πόνον, ἥτις απλωθεισα ἐπὶ τῆς χλόης καὶ στηρίξασα ἐπὶ τῆς χειρὸς τὴν κεφαλήν, ἤρξατο να σκέπτηταί πως ἤθελε μεταχειρισθῇ τὸ κάλλος καὶ τὴν σοφίαν της· ἂν ἤθελεν ἐνδυθὴ ῥάσον ἢ ἀναζητήσει ἄλλον ἀντὶ τοῦ πατρὸς προστάτην. Ἀφοῦ ἐφ' ἱκανὴν ὥραν ἐρέμβασεν ἔξυπνος, νικηθεῖσα ὑπὸ τοῦ καύσωνος καὶ βαυκαλωμένη ὑπὸ τῶν τεττίγων, ἀπεκοιμήθη ὑπὸ τὴν σκιὰν τῶν δένδρων, ἅτινα προεφύλαττον αὐτὴν ἀπὸ τάς ἀκτῖνας τοῦ ἡλίου καὶ τὰ βλέμματα τῶν περιέργων.

Ἀγνοῶ ἂν εἶχεν ἀναγνώσει καὶ τὸν Λουκιανὸν ἡ Ἰωάννα, ἀλλ' ἅμα ἔκλεισε τοὺς ὀφθαλμούς, εἶδε κακείνη ὄνειρον ὡς τοῦ Σαμοσατέως. Δύο γυναῖκες ἐφάνησαν αὐτὴ ἐξερχόμεναι τοῦ ὕδατος. Ἡ μὲν τούτων εἶχε γυμνὰ τὰ στήθη, ἄνθη ἐπὶ τῆς κεφαλῆς καὶ μειδίαμα ἐπὶ τῶν χειλέων, ἡ δὲ μαῦρον ῥάσον, σταυρὸν ἐπὶ τοῦ στήθους καὶ κατάνυξιν ἐπὶ τοῦ προσώπου. Ἀμφότεραι ἦσαν ὡραῖαι, ἀλλὰ τῆς μὲν τὸ κάλλος ἐνεθύμιζεν εὐθύμους ἑορτάς, ποτηρίων συγκρούσεις καὶ χορευτῶν ποδοκρουσίαν, τῆς δὲ τὸ ὑγρὸν βλέμμα τάς μυστηριώδεις τῶν κοινοβίων ἀπολαύσεις, ἀθόρυβα συμπόσια καὶ σιγαλὰ φιλήματα. Ταύτης μὲν ἤθελε τὶς ἐπιθυμήσῃ να ἐναγκαλισθῇ τὴν ὀσφὺν εἰς θορυβώθη αἴθουσαν χοροῦ, ὑπὸ τὰβλέμματα πλήθους θεατῶν καὶ τὴν λάμψιν μυρίων λαμπάδων, ἐκείνης δὲ να λύσῃ τὴν ζώνην ἐντὸς σιωπηλοῦ κελλίου εἰς τὸ ἀμφίβολον φῶς λυχνίας κρεμαμένης πρὸ τῆς εἰκόνος ἁγίου.

Ὅτε ἐπλησίασαν, προτρέξασα ἡ πρώτη, «Ἰωάννα», εἶπε, συμπλέκουσα θωπευτικὼς τοὺς δακτύλους εἰς τοὺς ξανθοὺς τῆς ἡρωίδος μας πλοκάμους, «σὲ εἶδον διστάζουσαν ἂν ἤθελες προτιμήσει τοῦ κόσμου τάς ἀπολαύσεις ἥ του μοναστηρίου τὴν ἡσυχίαν καὶ εὐθὺς ἔδραμον, ἵνα ὁδηγήσω τὸ ἄπειρον βῆμά σου εἰς τῆς ἀληθοῦς εὐδαιμονίας τὴν ὁδόν. Εἶμαι ἡ Ἁγία Ἴδα· οὐδενὸς ἔμεινα ἄγευστος τοῦ κόσμου τῶν ἀγαθῶν· ἀπήλαυσα δύο συζυγοῦς, τρεῖς ἐραστὰς καὶ ἑπτὰ τέκνα, πολλὰς ἐκένωσα φιάλας καλοῦ παραρρηνίου οἴνου, πολλὰς δίηλθον φαιδρὰς ἀΰπνους νύκτας· τοὺς ὤμους μου ἔδειξα εἰς ὅλον τὸν κόσμον, τὴν χεῖρά μου ἔτεινα εἰς ὅλα τὰ χείλη, τὴν μέσην μου ἔσφιγξαν ὅσοι ἤξευρον χορὸν καὶ ἐν τούτοις συνδοξάζομαι καὶ συμπροσκυνούμαι μετὰ τῶν Ἁγίων. Ἀπήλαυσα δὲ καὶ τοῦτο φαγοῦσα καλοὺς ἰχθύας τὴν Τεσσαρακοστήν, ῥίψασα τὰ ψυχία τῆς τραπέζης μου εἰς τὰ ἀδηφάγα στόματα τῶν ἱερέων καὶ τάς παλαιάς μου ἐσθῆτας δωρήσασα εἰς τὰ ἀγάλματα τῆς Παναγίας.

Τοιοῦτον καὶ εἰς σέ, ἂν ἀκούσῃς τάς συμβουλάς μου, ὑπόσχομαι μέλλον. Εἶσαι πτωχή, ἄστεγος καὶ ῥακενδύτις· ἀλλὰ κἀγώ, πρὶν γίνω σύζυγος τοῦ κόμητος Ἐκβέρτου, ἐφύσων τὸν χειμῶνα εἰς τὰ δάκτυλά μου, κἀγὼ μόνην περιουσίαν εἶχον τὰ κόκκινά μου χείλη, δι' ὧν ἀπέκτησα πλοῦτον, τιμὰς καὶ ἁγιότητα. Θάρσει λοιπόν, ξανθή μου Ἰωάννα. Εἶσαι ὡραία ὡς ἄνθος λειμῶνος, σοφὴ ὡς βίβλος τοῦ Ἰνκμάρου, πανοῦργος ὡς ἀλώπηξ τοῦ Μαύρου δάσους. Διὰ τούτων δύνασαι ν' ἀποκτήσης πᾶν ὅ,τι εὐφρόσυνον ἔχει ὁ βίος. Ἀλλὰ βάδισον τὴν πεπατημένην ὁδὸν καὶ ἄφες εἰς τοὺς μωροὺς τάς ἀκρωρείας. Εὗρε σύζυγον, ἵνα σοὶ δώσῃ τὸ ὄνομά του καὶ ἱσπανικὰ σανδάλια, ἔχε ἐραστάς, ἵνα ἀσπάζωνται τὰ σανδάλια ταῦτα, ἔχε τέκνα ἵνα παρηγορώσι τὸ γῆράς σου, ἔχε, ἂν θέλῃς, καὶ σταυρόν, ἵνα ὑπ' αὐτὸν καταφεύγῃς, ὁσάκις βαρυνθὴς τοὺς ζῶντας ἢ σὲ βαρυνθώσιν ἐκεῖνοι. Μόνη ἡ ὁδὸς αὔτη ἄγει εἰς τὴν εὐτυχίαν· αὐτὴν ἠκολούθησα ἐπὶ τριάκοντα ἔτη ἐν μέσῳ ἀνθέων, συμποσίων, ἵππων καὶ ᾀσμάτων, περικυκλουμένη ὑπὸ συζύγου, ὅστις μ' ἠγάπα, ὑπὸ ἐραστῶν ἀνυμνούντων τὸ κάλλος μου καὶ ὑπηκόων εὐλογούντων τὸ ὄνομά μου· ὅτε δὲ ἦλθε τὸ πεπρωμένον τέλος, ἐξέπνευσα ἐπὶ κλίνῃς πορφυρᾶς, μεταλαβοῦσα διὰ χειρὸς ἀρχιεπισκόπου καὶ ὑπὸ τῶν τέκνων μου ὑποστηριζομένη. Νῦν δὲ ἀφόβως περιμένω τὴν ἡμέραν τῆς κρίσεως ὑπὸ καλλιμάρμαρον πλάκα, ὅπου αἱ ἀρεταί μου εἶναι μὲ χρυσὰ γράμματα κεχαραγμέναι».

Οὕτω ὡμίλησεν ἡ ἁγία Ἴδα· τοιαύτας φρονίμους συμβουλὰς ψιθυρίζουσι καὶ σήμερον εἰς τὸ οὖς τῶν θυγατέρων αἱ πολύπειροι μητέρες, ἐμπνέουσαι αὐταῖς σωτήριον πρὸς τάς ἀηδίας τῶν μυθογράφων ἀποστροφήν. Ἀφοῦ δὲ ἐξετύλιξεν ἐκείνη εἰς τὰ ὄμματα τῆς κορασίδος τὸ ἀπαστράπτον κομβολόγιον τῶν κοσμικῶν ἡδονῶν, προσῆλθεν ἡ ῥασοφόρος αὐτῆς σύντροφος καὶ διὰ φωνῇς ῥεούσης ἡσυχῇ, ὡς ἡ πηγὴ τοῦ Σιλωάμ, ἤρξατο να λέγῃ·

«Ἐγὼ δέ, Ἰωάννα, εἰμὶ ἡ ἁγία Λιόββα, τέκνον ὡς καὶ σὺ τῆς Βρεταννίας, ἐξαδέλφη τοῦ προστάτου τῆς χώρας ταύτης Ἀγ. Βονιφατίου καὶ φίλη τοῦ ὑπὸ τὸ χῶμα τοῦτο ἀναπαυθέντος πατρός σου.

Τίνα εἶναι τοῦ κόσμου τ' ἀγαθά, ἤκουσας παρὰ ταύτης. Ἀναμείξασα γάμους, μητρότητας, ἐρωτᾷς καὶ ἵππους κατεσκεύασε δι' αὐτῶν ἐπίχρυσον καταπότιον, ὅπερ σοὶ ἐπέρριψεν, ὡς οἱ ἁλιεῖς τὸ δόλωμα εἰς τοὺς ἰχθύας. Ἀλλ' οὔτε τὴν τιμὴν οὔτε τὰ ἐλαττώματα τοῦ ἐμπορεύματός σοι εἶπεν ἡ εὐσυνείδητος αὔτη μεσίτρια. Ἐρώτησον αὐτὴν πόσα διὰ τάς ὕβρεις τοῦ συζύγου ἔχυσε δάκρυα, πόσα διὰ τὴν ἀπιστίαν ἐραστοῦ, πόσα ἐπὶ τῆς κοιτίδος ἀσθενοῦντος τέκνου, πόσα πρὸ τοῦ κατόπτρου, ὅτε ἀντὶ κρίνων καὶ ῥόδων ὠχρότης καὶ ῥυτίδες ἀντανακλῶντο. Οὔτε φανατικαὶ οὔτε ἀνόητοι ἦσαν αἱ πρῶται ἐκεῖναι παρθένοι, αἵτινες ἀπολακτίσασαι τὸν κόσμον ἐζήτησαν ἡσυχίαν ὑπὸ τὴν στέγην μοναστηρίου· ἀλλ' ἐγνώριζον ὅτι οἱ γάμοι πλήθουσιν ἀνιᾷς, ἤκουσαν τάς κραυγὰς τῶν γυναικών, ὅτε ἔτικτον ἢ ἐξυλοκοποῦντο ὑπὸ τοῦ συζύγου, εἶδον τάς γαστέρας αὐτῶν ἐξοιδημένας καὶ τὰ στήθη τῶν γάλακτος ἀποστάζοντα, ἐμέτρησαν δὲ καὶ τάς ῥυτίδας, ὅσας αἱ ἀγρυπνίαι καὶ οἱ πόνοι ἔσκαψαν ἐπὶ τοῦ μετώπου των.

Τὸ ἀηδὲς θέαμα ἀζώστου, ἐγκυμονούσης ἢ θηλαζούσης γυναικὸς ὤθησεν ἡμὰς εἰς τὰ μοναστήρια, καὶ οὐχὶ ἀγγέλων ὀπτασίαι ἢ ὄρεξις ξηροῦ ἄρτου, ὡς διηγοῦνται οἱ κρονόληροι ἁγιογράφοι. Ἐκεῖ εὕρομεν ἀνεξαρτησίαν καὶ ἀνάπαυσιν ὑπὸ σκιερὰ κελλία, ὅπου οὔτε τέκνων κραυγαὶ οὔτε αὐθέντου ἀπαιτήσεις οὔτε μέριμνα οἰαδήποτε διακόπτει τὴν ἡσυχίαν μας. Ἀλλ' ἶνα μὴ ἔρημος ὁ κόσμος καταντήση, ἵνα μὴ αἱ γυναῖκες τρέξωσιν ἀθρόαι εἰς τὰ κοινόβια, διεσπείραμεν ἀλλοκότους περὶ τοῦ βίου ἡμῶν φήμας, ὅτι διανυκτερεύομεν γονυπετεῖς ἐπὶ ψυχρῶν μαρμάρων, ποτίζομεν ῥάβδους μέχρις οὐ ἀνθήσωσι, κοιμώμεθα ἐπὶ στάκτης καὶ μαστιγοῦμεν τὸ σῶμα ἀνηλεῶς. Οὕτω καὶ οἱ κιβδηλοποιοί, ἵνα ἀπομακρύνωσι τοὺς περιέργους, διαδίδουσιν ὅτι φάσματα φρικαλέα καὶ βρυκόλακες κακοποιοὶ συχνάζουσι τὰ σπήλαια, ὅπου χαλκεύεται ὁ νόθος χρυσός. Μὴ φοβηθῇς οὔτε τὸ ἐπώνυμον τοῦ ἁγίου Παχωμίου παξιμάδιον, τὸ ὁποῖον μόνον αἱ ἀνόητοι τρώγουσιν, οὔτε τὸν νυκτερινὸν κώδωνα, ὅστις τάς εὐήθεις μόνον ἔξυπνα, οὔτε τοῦ ἐνδύματος ἡμῶν τὴν πενιχρότητα· ἰδὲ τὶ ὑπὸ τὸ τραχὺ τοῦτο ὕφασμα ὑποκρύπτεται».

Ταῦτα λέγουσα ἀπετίναξεν ἡ Ἀγ. Λιόββα ἀπὸ τῶν ὤμων τὸ ῥάσον καὶ ἐφάνη ἐνδεδυμένη ἀράχνινον χιτῶνα τῆς Κέω, ἀέρα ἐξυφασμένον, ὡς ὠνόμαζον αὐτοὺς οἱ ποιηταί, ὑπὸ τὸν ὁποῖον τὸ σῶμα αὐτῆς ἔλαμπεν ὡς γενναῖος οἶνος ὑπὸ κρύσταλλον τῆς Βοημίας.

Κύψασα εἴτα εἰς τὸ οὖς τῆς κοιμωμένης, «Ἰωάννα», ἐξηκολούθησεν, ἁπαλύνουσα ἔτι μᾶλλον τὴν φωνήν «σοι ὑπεσχέθη καὶ ἡδονὰς ἡ ἀντίζηλός μου αὔτη· ἀλλ' ἐρώτησον αὐτὴν ἄν, περικυκλουμένη ὑπὸ κακοβούλων βλεμμάτων ἀμιγῆ ᾐσθάνετο ἡδυπάθειαν, ὅτε παρεδίδετο εἰς τὸν ἐραστήν, τείνουσα τὸ οὖς οὐχὶ εἰς τοὺς γλυκεῖς λόγους τοῦ, ἀλλ' εἰς πάντα περὶ αὐτὴν θόρυβον, καὶ κάτωχρος αὐτὸν ἀπωθοῦσα, ὁσάκις ἔτριζε θύρα ἢ ἐκινεῖτο φύλλον. Εἶδές ποτε γαλῆν ἀναβᾶσαν ἐπὶ τραπέζης καὶ πίνουσαν τοῦ αὐθέντου τὸ γάλα; Λοξὰ τὰ βλέμματα αὐτῆς, ἀνήσυχα τὰ ὦτα, ὀρθαὶ αἱ τρίχες ὑπὸ τοῦ φόβου καὶ ἕτοιμοι οἱ πόδες εἰς φυγήν. Οὕτω γεύονται καὶ αἱ κοσμικαὶ αὖται δέσποιναι τοῦ ἀπηγορευμένου καρποῦ. Ἡμεῖς δὲ οὔτε ὑπὸ φροντίδων οὔτε ὑπὸκατασκόπων περικυκλούμεναι, ἀλλ' ὑπὸ τοίχων ὑψηλῶν καὶ δασῶν πολυδένδρων, τὴν μὲν ἡμέραν δαπανῶμεν διαλεγόμεναι ὡς οἱ ἀρχαῖοι φιλόσοφοι περὶ ἡδονῆς, ὁπόταν δὲ σημανῇ ἡ ὥρα αὐτῆς, ἀποσυρόμεθα εἰς τὰ ἥσυχα ἡμῶν κελλία, ὅπου ἐν σιωπῇ καὶ κατανύξει προετοιμαζόμεθα εἰς τὴν ἀπόλαυσιν ὡς οἱ ἱππόται εἰς τὴν μονομαχίαν. Βυθίζουσαι εἰς χλιαρὰ ἀρώματα τὸν τριχόσακκον τούτον[9], ὂν οἱ ἀνόητοι νομίζουσιν ὄργανον κακοπαθείας, τρίβομεν δι' αὐτοῦ τὸ σῶμα μέχρις οὐ καταστῇ ὑπέρυθρον ὡς ῥόδον, εὐαίσθητον εἰς πᾶσαν πρόσψαυσιν ὡς ἵππος εἰς τὸν πτερνιστήρα, λύομεν τὴν κόμην, καλύπτομεν τάς ἁγίας εἰκόνας καὶ κατακλινόμεναι τὸν μὲν χειμῶνα παρὰ τὴν λάμψιν εὐθύμου πυρᾶς, τὸ δὲ θέρος πλησίον ἀνοικτοῦ παραθύρου, ἀκροώμεναι τὸ ᾆσμα τῆς ἀηδόνος ἢ ψιθυρίζουσαι τὸ Ἆσμα ᾀσμάτων, παραδιδόμεθα εἰς μειλίχια ὄνειρα, μέχρις οὐ ἠχήσωσιν εἰς τὸν διάδρομον τὰ σανδάλια τοῦ ἐρχομένου, ἵνα τὰ ὀνείρατα ταῦτα ἐνσαρκώση. Οἱ Ἀνατολίται ἐφευρὸν τὰ διπλᾶμοναστήρια, ὅπου οἱ θεράποντες τοῦ Ὑψίστου καὶ αἱνύμφαι τοῦ Χριστοῦ οἰκοῦσιν ὑπὸ τὴν αὐτὴν στέγην, ὑφ' ἑνὸς χωριζόμενοι τοίχου, ἀλλ' ἡμεῖς ἐτελειοποιήσαμεν τῶν Ἑλλήνων τὴν ἐφεύρεσιν, ἀνοίξασαι εἰς τοὺς τοίχους τούτους ὀπάς, δι' ὧν ἀθορύβως καὶ ἀκινδύνως δεχόμεθα τοὺς ἐν ἁγίῳ Βενεδίκτω ἀδελφούς. Πρῶται ἡμεῖς ἐκαλλιεργήσαμεν εἰς τοὺς κήπους τῶν κοινοβίων τὸ ἠδύπνουν πήγανον, τὸ ὁποῖον ἀπαλλάττει ἀπὸ τῶν κόπων τῆς μητρότητος, τὴν βαρύοσμον ἐρείκην, ἥτις καθιστᾲ ἀκόρεστα τὰ χείλη, καὶ τὴν ὀξεῖαν κνίδα, ἐξ ᾖς οἱ ἡμέτεροι ἐρασταὶ ἀρύονται νέας ἀείποτε δυνάμεις, ὡς ὁ Ἀνταῖος ἐκ τῆς γῆς.

Ἀλλὰ μὴ νομίσῃς, Ἰωάννα, ὅτι πάντοτε ἐντὸς τεσσάρων τοίχων περιορίζομεν τὸν βίον καὶ εἰς τοιατας ἀπολαύσεις τὴν εὐδαιμονίαν. Ἐνίοτε ἡ πλῆξις ἐπέρχεται ἐν μέσῳ τῆς τρυφῆς· ὁδρόμος τοῦ ἡλίου φαίνεται ἡμῖν βραδὺς διὰ τῶν κιγκλίδων τοῦ κελλίου, οἱ δὲ θωρακοφόροι ἱππόται προτιμότεροι τῶν καλογήρων. Προφασιζόμεναι τότε εὐσεβῆ ἀποδημίαν εἰς τάφον ἁγίου, περιερχόμεθα τὸν κόσμον, ἐμβαίνουσαι εἰς τὰ ἀνάκτορα καὶ τάς καλύβας, τὰ θέατρα καὶ τὰ λουτρὰ καὶ πανταχοῦ εὑρίσκουσαι φιλόφρονα ὑποδοχήν, ἀγκάλας ἀνοικτὰς καὶ μέτωπα προσκλινῄ. Ὅτε μετέβην εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ αὐτοκράτορος Καρόλου, ἐωρτάζοντο κατ' αὐτὴν ἐκείνην τὴν ἑσπέραν οἱ γάμοι αὐτοῦ μετὰ τῆς Ἰλδεγάρδης. Κόμητες, δέσποιναι, ἱππόται καὶ ἱεράρχαι συνωθοῦντο ἐν τῇ αἰθούσῃ τοῦ ἐν Ἀκυισγράνω ἀνακτόρου. Οἱ ῥαψῳδοὶ ἔψαλλον τοὺς ἄθλους τοῦ τροπαιούχου νυμφίου, οἱ μῖμοι καὶ αἱ ὀρχηστρίδες ἐκίνουν εἰς γέλωτα δι' ἀλλοκότων μορφασμῶν, οἱ κύβοι κατεκυλίοντο καὶ ὁ οἶνος ἐκυκλοφόρει ἐντὸς ἀργυροχείλων ποτηρίων. Ἀλλ' ἄμα τὸ μαῦρόν μου ῥάσον ἐφάνη παρὰ τὴν φλιὰν τῆς θύρας, ἅμα τὸ ὄνομά μου, «Λιόββα ἡ ἡγουμένη! Λιόββα ἡ ἁγία!» ἤχησεν ἐν τῇ αἰθούσῃ, πάντες ἀφήκαν κύβους, ποτήρια καὶ γυναίκας, ἵνα ἐνατενίσωσιν εἰς ἐμέ. Οἱ μὲν ἠσπάζοντο τὰ ἄκρα τῆς ζώνης, οἱ δὲ τῶν ποδῶν μου τὰ ἴχνη, μόνος δὲ ὁ αὐτοκράτωρ τάς χεῖρας. Ἡ τριχίνη μου ἐσθὴς ἐπεσκίασε καὶ τῆς μετάξης καὶ τῶν ἀδαμάντων καὶ τῶν ἐψιμμυθιωμένων παρειῶν καὶ τῶν γυμνῶν ὤμων τὴν λάμψιν· μεταξὺ δὲ τοῦ γονυπετοῦς ἐκείνου πλήθους διέκρινα τὸν δεκαοκταετὴ Ῥοβέρτον, ὅστις ἀνύψου πρὸς ἐμὲ κάθυγρα βλέμματα καὶ ἠνωμένας χεῖρας, ἀπλήστως ἀναζητὼν τὸ πρόσωπόν μου ὑπὸ τὴν καλύπτραν.

Ἀφοῦ ἐτελείωσεν ἡ ἑορτή, ὠδηγήθην ὑπ' αὐτοῦ τοῦ αὐτοκράτορος εἰς τὸν λαμπρότερον τῶν ἀνακτόρων κοιτῶνα, κοινωνοῦντα μετὰ τοῦ κήπου διὰ ὑελοφράκτου θύρας. Ἐξυπνήσασα περὶ μέσην νύκτα ἤνοιξα τὴν θύραν ἐκείνην, ἵνα μετριάσω τὴν ὀσμὴν τῆς ἀλόης καὶ τῆς σμύρνας, δι' ὧν αἱ ἀδελφαὶ τοῦ Καρόλου εἶχον ἀρωματίσει τὸν θάλαμον πρὸς τιμήν μου, καὶ ἀντικρύ μου εἶδον καθήμενον ὑπὸ μηλέαν τὸν Ῥοβέρτον, στηρίζοντα ἐπὶ τῶν γονάτων τοὺς βραχίονας καὶ ἐπ' αὐτῶν τὴν ἔφηβον κεφαλὴν τοῦ, τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς ἀπλήστως εἰς τὸπαράθυρόν μου προσηλούντα. Ὅτε μὲ εἶδεν, ἠγέρθη ἔντρομος, ἵνα φύγῃ, ἀλλὰ δι' ἐλαφροῦ νεύματος προσεκάλεσα αὐτὸν να εἰσέλθῃ. Ἀνασκιρτήσας τότε δι' ἑνὸς πηδήματος εὑρέθη πρὸ ἐμοῦ γονυπετής, ἀλλ' οὔτε να μὲ ἐγγίσῃ οὔτε λέξιν να προφέρῃ, οὔτε τοὺς ὀφθαλμοὺς να σηκώσῃ ἐτόλμα ὁ δυστυχὴς νεανίας. Ὅτε δὲ παραμερίσασα τὴν μακρὰν κόμην τοῦ ἐπέψαυσα διὰ τῶν χειλέων τὸ μέτωπόν του, φοβούμενος μὴ ἠπατᾶτο ὑπὸ φάσματος νυκτερινοῦ ἐψηλάφει τὴν ἐσθῆτα, τάς χεῖρας καὶ τὴν λυτὴν κόμην μου, ἵνα πεισθῇ ὅτι ἡμὴν ἐγώ, ὅτι τὴν ἁγίαν Λιόββαν εἶχεν ἡμίγυμνον καὶ μειδιώσαν ἐνώπιον αὐτοῦ. Τὶς τῶν του κόσμου δεσποινῶν ἠξιώθη πότε τοιαύτης λατρείας καὶ τίνος τὰ χείλη εἰς τὴν τοιαύτην εὐγνώμονα ἔκστασιν ἐβύθισαν τὸν ἐραστήν;

Δύο ὁλοκλήρους μήνας ἔμεινα εἰς τοῦ Καρόλου τὴν αὐλήν· ὅτε δὲ κορεσθεῖσα συμποσίων, χειρασπασμὼν καὶ θορύβου ἀπεχαιρέτησα τὰ φιλόξενα ἐκεῖνα ἀνάκτορα, αὐτὸς ὁ αὐτοκράτωρ ἐκράτησε τῆς ὄνου μου τὸν χαλινόν, ἡ αὐτοκράτειρα καὶ αἱ ἠγεμονίδες μὲ καθικέτευον μετὰ δακρύων να μείνω, ὁ δὲ Ῥοβέρτος ἀπέσπα τάς τρίχας ὑπὸ τῆς ἀπελπισίας. Τοιοῦτον καὶ εἰς σὲ ὑπόσχομαι βίον, Ἰωάννα· ἀμιγεῖς πόνου ἡδονὰς ἀντὶ τῶν ἀμφιβόλων τοῦ κόσμου ἀπολαύσεων, ἀνεξαρτησίαν ἀντὶ δουλείας, ῥάβδον ἡγουμένης ἀντὶ ἠλακάτης καὶ τὸν Ἰησοῦν ἀντὶ θνητοῦ συζύγου. Ἤκουσας τὴν Ἴδαν συνηγορούσαν ὑπὲρ τοῦ γάμου, ἤκουσας καὶ ἐμὲ ὑπὲρ τοῦ μοναστηρίου· μεταξὺ αὐτῆς καὶ ἐμοῦ ἔκλεξον ἤδη, Ἰωάννα».

Ἡ ἐκλογὴ δεν ἦτο δύσκολος, ἀλλὰ καὶ διὰ κλειστῶν ὀφθαλμῶν ἠδύνατο να γίνῃ. Διὸ οὐδόλως διστάσασα ἡ κοιμωμένη ἡρωὶς ἔτεινεν ἀμφοτέρας τάς χεῖρας εἰς τὴν εὔγλωττον ῥασοφόρον, ἐνῷ ἡ σύντροφος αὐτῆς κατησχυμένη καὶ οὐδὲν ἔχουσα ἀντειπεῖν διελύετο εἰς καπνόν, ὡς οἱ γυναικόμορφοι ἐκεῖνοι δαίμονες, οἵτινες διέκοπτον τάς εὐσεβεῖς μελέτας τοῦ ἁγίου Παχωμίου, παρενθέτοντες λευκὰ στήθη ἢ κόκκινα χείλη μεταξὺ τῶν ὀφθαλμῶν του καὶ τοῦ εὐχολογίου.

Ἡ δὲ ἁγία Λιόββα, ἀσπασθεῖσα τὴν νέαν προσήλυτον ἐπὶ τῆς παρειᾶς, προσέθηκεν περιχαρής: «Ἵνα πεισθῶ ὅτι ἡ πρὸς τὸν μοναστικὸν βίον προαίρεσίς σου εἶναι εἰλικρινής, δεν σοὶ εἶπον ὁποῖον σοὶ ἐπεφύλαττον τρισένδοξον μέλλον, ὁποίαν ἀτίμητον ἀμοιβήν. Ἡ Σεμίραμις ἐγένετο βασίλισσα τῶν Ἀσσυρίων, ἡ Μοργάνη τῶν Βρεταννὼν καὶ ἡ Βαθίλδη τῆς Γαλλίας. Ἀλλὰ σὺ ἰδὲ τὶθέλεις γίνει, Ἰωάννα!»

Παράδοξος τότε ὀπτασία, ὄνειρον ἐν ὀνείρῳ, ἐθάμβωσε τὴν ἡμετέραν ἡρωίδα. Ἐφάνη αὐτὴ ὅτι ἐκαθῆτο ἐπὶ θρόνου τόσῳ ὑψηλοῦ, ὥστε ἡ κεφαλὴ αὐτῆς, ὑπὸ τριπλοῦ κοσμουμένη διαδήματος, ἤγγιζε τὰ νέφη, λευκὴ περιστερὰ ἴπτατο περὶ αὐτὴν δροσίζουσα διὰ τῶν πτερύγων, πολὺς δὲ λαὸς συνωθεῖτο περὶ τοὺς πόδας τοῦ θρόνου γονυπετῶν· τινὲς τούτων ἔπαλλον ἀργυρᾶ θυμιατήρια, ὧν οἱ ἀτμοὶ συνεπυκνοῦντο περὶ αὐτὴν εἰς εὔοσμα νέφη, καὶ ἄλλοι ἀναβαίνοντες ἐφ' ὑψηλῶν κλιμάκων ἠσπάζοντο εὐσεβῶς τοὺς πόδας της.

Ἔτυχε ποτὲ, καλέ μου ἀναγνῶστα, να ὀνειρευθῇς ὅτι σὲ ἀπαγχονίζουσιν ἢ ὅτι ἀπὸ μέρους ὑψηλοῦ πίπτεις εἰς βάραθρον ἀκαταμέτρητον; Καθ' ἣν στιγμὴν σφίγγει τὸν τράχηλον τὸ σχοινίον ἢ μέλλει τὸ σῶμά σου να συντριβῇ, ἐξύπνας καὶ εὐρίσκεσαι ἐντὸς θερμῆς κλίνης, ἔχων τὸν νυκτικὸν πῖλον ἐπὶ τῆς κεφαλῆς καὶ τὸν κύνα σου παρὰ τοὺς πόδας. Οὐδὲν γλυκύτερον τῆς ἐγέρσεως ἐκείνης· ψηλαφεὶς τὰ μέλη σου καὶ ἀγάλλεσαι εὑρίσκων αὐτὰ σώα, ἀνοίγεις ἔπειτα τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ τὸ παράθυρον, ἵνα μὴ σ' ἐπισκεφθῇ πάλιν ὁ κακὸς ὄνειρος. Ἀλλ' ἂν ἔτυχε να ἴδῃς ὄνειρον καλόν, ὅτι ἄνευρες τὴν φιλοσοφικὴν λίθον ἢ γυναῖκα φρόνιμον, καὶ ἐξυπνήσης καθ' ἢν στιγμὴν ἤπλονες τὴν χεῖρα εἰς τὰ χειμαιρικὰ ταῦτα κειμήλια, τότε ὅλα σοὶ φαίνονται δυσάρεστα καὶ ἀηδῆ. Ἀπωθῶν τὴν ὀχληρὰν πραγματικότητα βυθίζεις τὴν κεφαλὴν ὑπὸ τὸ ἐφάπλωμα, ζητῶν παντὶ τρόπῳ να συλλάβῃς καὶ πάλιν τὰ φεύγοντα ἐκεῖνα φαντάσματα.

Τοιοῦτον τὶ ἠσθάνθη καὶ ἡ Ἰωάννα ὅτε, ἐξυπνήσασα μετὰ τὴν γοητευτικὴν ἐκείνην ὀπτασίαν, εὑρέθη ἄπορος, ἀπροστάτευτος καὶ μόνη πλησίον τοῦ νεοσκάπτου τάφου τοῦ πατρὸς της. Ὁφιλόξενος Ἀρκοῦλφος προσῆλθε μετ' ὀλίγον, ἵνα προσφέρῃ τῇ ὀρφανῇ παραμυθίαν καὶ τροφήν· ἀλλ' αὔτη καὶ τάς παρηγορίας καὶ τὰ ἀνάλατα χόρτα ἀπωθήσασα τοῦ καλοῦ ἀσκητοῦ: «Ποῖον εἶναι, ἠρώτησε, τὸ πλησιέστερον μοναστήριον;» - «Τὸ τῆς Ἀγ. Βλιθρούρδης ἐν Μοσβάχη», ἀπεκρίθη ἔκπληκτος ὁ γέρων, τείνων τὸν τρέμοντα δάκτυλον πρὸς ἀνατολάς. - «Εὐχαριστῶ», ἀπήντησεν ἡ Ἰωάννα, καὶ σφίγξασα τῆς ἐσθῆτος τὸν ζωστῆρα ἠκολούθησε τὴν ὑποδειχθεῖσαν διεύθυνσιν, σπεύδουσα εἰς κατάκτησιν τῶν ἀγαθῶν, ἅτινα ὑπεσχέθη αὐτὴ ἡ Ἁγία Λιόββα. Ὁ δὲ εὐσεβὴς ἐρημίτης, βλεπῶν αὐτὴν μεγάλοις βήμασιν ἀπομακρυνομένην, κατέγραψεν εἰς τὸ ἡμερολόγιον ὅτι διὰ τῶν παρακλήσεων αὐτοῦ τὰ ἐπισκιάζοντα τὸ ἐρημητήριόν του δένδρα ἀπέκτησαν τὴν ἰδιότητα τοῦ να ἐμπνέωσιν ἀκράτητον πρὸς τὸν μοναστικὸν βίον ὁρμὴν εἰς πάντα ὑπὸ τὴν σκιὰν αὐτῶν ἀναπαυόμενον.

Ἡ Ἰωάννα, ἥτις ἐν τῇ ἀνυπομονησία αὐτῆς οὐδὲ περὶ τῆς ὁδοῦ ἐφρόντισεν ἀκριβῶς να ἐρωτήσῃ, ἐν ὅσῳ μὲν ὁδρόμος ἠνοίγετο εὐθὺς ἐνώπιον τῆς ἔτρεχεν ὡς διωκομένη ἔλαφος· ἀλλὰ περιπλεχθεῖσα μετ' οὐ πολὺ εἰς στενὰς ἀτραποὺς καὶ ἀδιέξοδα μονοπάτια κατέπεσε τέλος ὡς ἡ Δήμητρα παρὰ τὸ χεῖλος φρέατος, ἵνα πίη καὶ σκεφθῇ περὶ τοῦπρακτέου. Ἐν τούτοις ἡ νῦξ ἐξηπλοῦτο ἀσέληνος καὶ ζοφερὰ ἐπὶ τοῦ δάσους, εἰς δὲ τὸσκότος ἐκεῖνο ἐσπινθήριζον ἀπαισίως μεταξὺ τῶν φύλλων τὰ ὄμματα τῶν γλαυκῶν καὶ τῶν λύκων. Ἡδύστηνος νεᾶνις, μόνη ἐν τῇ φοβερᾷ ἐκείνῃ ἐρήμω, ὅτε μὲν συνεστέλλετο ἀκινητούσα παρὰ τὴν ῥίζαν γηραιὰς δρυός, ὅτε δὲ νέας δυνάμεις ἀντλούσα ἐκ τοῦ φόβου ἔτρεχεν ὡς φάσμα νυκτερινὸν μεταξὺ τῶν δένδρων.

Οὕτω πλανωμένη διέκρινε τέλος εἰς τὸ πυκνότερον μέρος τοῦ δάσους ἀμυδρὸν τὶ φῶς, πρὸς ὁ κατηύθυνε τὸν κλονούμενον πόδα της, ἐλπίζουσα να εὔρῃ ἐκεῖφιλόξενον ἀσκητήριον ἐρημίτου. Ἀλλ' ἀντὶτούτου εὗρε μόνον ξύλινον ἀγαλμάτιον τῆς Θεοτόκου, ἐναποτεθειμένον εἰς κοίλωμα δένδρου, ὑπὸ τὸ ὁποῖον ἔκαιε μία τῶν θαυμασίων ἐκείνων λυχνιῶν, ὧν τὸ ἔλαιον οὐδέποτε ἐξηντλεῖτο κατὰ τοὺς τότε ἁγιογράφους ἢ κατ' ἄλλους ἀνενεοῦτο καθ' ἑκάστην ὑπὸ τῶν ἀγγέλων. Πρὸ τοῦ ἀγάλματος τούτου καταπεσοῦσα ἡ Ἰωάννα ηὐχήθη εἰς τὴν Παρθένον, ζητοῦσα προστασίαν καὶ ὁδηγόν, ἵνα ἐξέλθῃ τοῦ πολυδένδρου ἐκείνου λαβυρίνθου.

Αἱ εὐχαὶ αὐτῆς εἱσηκούσθησαν· τριπλοῖ ὄνων ὀγκηθμοὶ ἀπεκρίθησαν εἰς τῆς νεάνιδος τάς δεήσεις καὶ μετ' οὐ πολὺ ἐφάνησαν καὶ τὰ ζῷα, κύπτοντα ὑπὸ τὸ βάρος τριῶν πολυσάρκων καλογήρων· εἵπετο δὲ καὶ τέταρτος ὄνος σύρων μονότροχον ἅμαξαν, ἐφ' ἧς ἐφαίνοντο δύο ἐπιμήκη κιβώτια, εὐσεβῶς δι' ἀργυροκεντήτου ὑφάσματος κεκαλυμμένα. Οἱ τρεῖς ὀνοβάται ἦσαν πατρῷοι τῆς ωάννας φίλοι, οἱ πανοσιώτατοι Ῥαλῆγος, Ληγοῦνος καὶ Ῥεγιβάλδος, μετακομίζοντες εἰς Μουλιγχείμην[10] τὰ σώματα τῶν Ἁγίων Μαρτύρων Πέτρου καὶ Μαρκελλίνου, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἔλαβε τὴν ἄδειαν να καθήσῃ ἡ ἡετέρα ἡρωὶς ἐπὶ τῆς ἁγιοφόρου ἁμάξης.

Οἱ καλοὶ οὔτοι πατέρες, ἀφοῦ ἔμαθον τὰ περὶ τῆς Ἰωάννας, διηγήθησαν ἔπειτα αὐτὴ ὅτι κατὰ διαταγὴν τοῦ ἡγουμένου αὐτῶν Ἐγινάρδου μετέβησαν εἰς Ῥώμην, ἵνα ἀγοράσωσιν ἅγια λείψανα, ἀλλὰ μὴδυνηθέντες να συμφωνήσωσι περὶ τῆς τιμῆς εἰσῆλθον τὴν νύκτα, ὁδηγούμενοι ὑπὸ ἀγγέλου κρατοῦντος φανάριον, εἰς τὴν ὑπόγειον ἐκκλησίαν τοῦ Ἁγίου Τιβουρκίου καὶ ἀνοίξαντες τοὺς τάφους τῶν ἐκεῖ ἀναπαυομένων Ἁγίων Πέτρου καὶ Μαρκελλίνου ἔκλεψαν τὰ ὀστᾶ αὐτῶν, ἅτινα διὰ μυρίων κινδύνων καὶ κόπων κατώρθωσαν να μετακομίσωσιν εἰς Γερμανίαν. Οἱ ἐκταφέντες οὔτοι Ἅγιοι ἐφαίνοντο ἐν ἀρχῇδυσανασχετοῦντες ὅτι ἐταράχθη ἡ ἡσυχία τῶν· γοεροὶ στεναγμοὶ ἐξήρχοντο ἐκ τῶν φερέτρων καὶ ἄφθονον αἷμα ἀπέσταζεν ἐξ αὐτῶν καθ' ἑκάστην, βαθμηδὸν ὅμως ὑπετάγησαν εἰς τὴν νέαν τύχην των, καὶ ἀναλαβόντες τάς παλαιὰς αὐτῶν ἔξεις ἐθαυματούργουν, θεραπεύοντες χωλούς, τυφλοὺς καὶ παραλυτικούς, διώκοντες τοὺς πονηροὺς δαίμονας καὶ μεταβάλλοντες τὸν ζύθον εἰς οἶνον, τοὺς κόρακας εἰς περιστερὰς καὶ τοῦ εἰδωλολάτρας εἰς χριστιανούς.

Τοιαῦτα καὶ ἄλλα πολλὰ διηγοῦντο οἱ πανοσιώτατοι τῇ Ἰωάννα, ἐπαινοῦντες τὰ θαύματα τῶν ἁγίων των, ὡς οἱ κίναιδοι τὰ τῆς Συρίας θέας· ἀλλ' αὔτη ἐναύλους ἔτι ἔχουσα εἰς τὰ ὦτα, τάς χρυσᾶς ὑποσχέσεις τῆς ἁγίας Λιόββας ὀλίγον προσεῖχεν εἰς τῶν συνοδοιπόρων τὰ συναξάρια, δὶς δὲ καὶ τρις χασμηθεῖσα ἀπεκοιμήθη τέλος μεταξὺ τῶν Ἁγίων Πέτρου καὶ Μαρκελλίνου. Τὸ ἴδιον φοβούμενοι μὴ ἔπαθες καὶ σύ, ἀναγνώστρια, παραπέμπομεν εἰς τὸ ἑπόμενον κεφάλαιον τὴν ἐξακολούθησιν τῆς φιλαλήθους ἡμῶν ἱστορίας.

Μέρος B'          Μέρος Γ'          Μέρος Δ'

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης (Ερμούπολη Σύρου 1836 – Αθήνα, 1904) ήταν σημαντικός λογοτέχνης και δοκιμιογράφος. Θεωρείται ένας από τους πιο πνευματώδεις συγγραφείς που παρουσιάστηκαν στα ελληνικά γράμματα, ενώ το έργο του καλύπτει πολλά διαφορετικά είδη, όπως το μυθιστόρημα, το διήγημα, τις κριτικές μελέτες, κείμενα πολιτικού περιεχομένου, μεταφράσεις και χρονογραφήματα. Τα διηγήματα του Ροΐδη διαδραματίζονται στην Αθήνα και στην Ερμούπολη και στηρίζονται κυρίως σε προσωπικά του βιώματα. Είναι εμφανής σε όλα η κριτική του διάθεση εναντίον της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλά έχουν ήρωες ζώα: η σύγκριση των ζώων με τον άνθρωπο είναι αρνητική εις βάρος του δευτέρου. Το 1866 ολοκλήρωσε την συγγραφή του μυθιστορήματος Πάπισσα Ιωάννα, έργο μέσα από το οποίο σατιρίζει τον κλήρο της Δυτικής Εκκλησίας την περίοδο του Μεσαίωνα. Το βιβλίο αφορίστηκε από την Ιερά Σύνοδο (αφορισμός που άρθηκε αργότερα) αλλά με τις συνεχείς πέντε εκδόσεις του κατάφερε να καταξιώσει διεθνώς τον Ροΐδη. Εμφανιζόταν ως υπέρμαχος της δημοτικής με μια σειρά από γλωσσικές μελέτες, αν και ο ίδιος έγραφε τα κείμενά του στην καθαρεύουσα. [Βιογραφία]