Βιογραφία: Μενέλαος Λουντέμης (1912-1977)

Ο Μενέλαος Λουντέμης (1912 - 22 Ιανουαρίου 1977), κατά κόσμον Δημήτριος (Τάκης) Βαλασιάδης, ήταν Έλληνας λογοτέχνης που γεννήθηκε στο χωριό Αγία Κυριακή της Ανατολικής Θράκης το 1912. Το λογοτεχνικό του ψευδώνυμο το εμπνεύστηκε από τον ποταμό Λουδία (Ludias) της μετέπειτα πατρίδας του.

Ήταν το μοναδικό αγόρι από τα πέντε παιδιά του Γρηγόρη Μπαλάσογλου (που με την εγκατάσταση του στην Ελλάδα έγινε Βαλασιάδης) και της Δόμνας Τσουφλίδη.

Πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα σε πολύ νεαρή ηλικία, δημοσιεύοντας ποιητικές συλλογές στην «Αγροτική Ιδέα» της Έδεσσας το 1927 και το 1928, τις οποίες υπέγραφε με το πραγματικό του όνομα (Τάκης Βαλασιάδης).

Γύρω στο 1930 δημοσιεύει ποιήματα και διηγήματα του στο περιοδικό «Νέα Εστία». Η πρώτη φορά που χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο του ήταν το 1934 στο διήγημα «Μια νύχτα με πολλά φώτα κάτω από μια πόλη με πολλά αστέρια».

Τιμήθηκε με το Μέγα Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας για τη συλλογή διηγημάτων του «Τα πλοία δεν άραξαν» το 1938 και με τη Χρυσή Δάφνη Πανευρώπης στο Παρίσι το 1951.

Προς τιμήν του, στο Βουκουρέστι δόθηκε το όνομα του σε δημόσιο κτίριο (Λουντέμειο Μέγαρο).

Σύμφωνα με το Βασίλη Βασιλικό, «θεωρείται ο πιο πολυδιαβασμένος Έλληνας έπειτα από τον Νίκο Καζαντζάκη».

Πρόσφυγας από την Γιάλοβα στον Μεγάλο Ξεριζωμό, εγκαθίσταται με την οικογένεια του πρώτα στην Αίγινα, μετά στην Έδεσσα και τελικά στο χωριό Εξαπλάτανος της Πέλλας, στο οποίο έζησε από το 1923 μέχρι το 1932 που έφυγε για την Κοζάνη.

Η οικογένεια του ήταν εύπορη, αλλά χρεωκόπησε κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή και ο Λουντέμης αναγκάστηκε να εργαστεί σκληρά στην εφηβεία του ως λαντζιέρης, λούστρος, ψάλτης, δάσκαλος σε χωριά της Αλμωπίας, ακόμη και ως επιστάτης στα υπό κατασκευή την εποχή εκείνη, έργα του Γαλλικού ποταμού. Στην Δ΄ τάξη του - εξατάξιου τότε - Γυμνασίου «απεσύρθη» για πολιτικούς λόγους και απεβλήθη απ' όλα τα Γυμνάσια της χώρας.

Μέσα από μια οδύσσεια συνεχών μετακινήσεων, από την Έδεσσα σε ένα οικοτροφείο της Κοζάνης κι από εκεί στο Βόλο, ακολουθώντας κάποιο περιφερόμενο «μπουλούκι» της εποχής, φτάνει τελικά στην Αθήνα και συνδέεται στενά με τους Κώστα Βάρναλη, Άγγελο Σικελιανό και Μιλτιάδη Μαλακάση.

Ο τελευταίος θα τον βοηθήσει να διοριστεί βιβλιοθηκάριος της «Αθηναϊκής Λέσχης» το 1938 και να ανασάνει κάπως οικονομικά.

Την ίδια εποχή, η φιλία του με τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Νικόλαο Βέη, θα τον βοηθήσει να παρακολουθήσει ως ακροατής μαθήματα στη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών.

Θα ακολουθήσουν αρκετές συγγραφικές επιτυχίες και θα γίνει μέλος της Eταιρίας Eλλήνων Λογοτεχνών, με πρόεδρο τότε τον Nίκο Kαζαντζάκη.

Στην κατοχή πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση στο πλευρό του ΕΑΜ και διετέλεσε γραμματέας της οργάνωσης διανοουμένων.

Κατά τον εμφύλιο συλλαμβάνεται για τα αριστερά του φρονήματα, δικάζεται για εσχάτη προδοσία και καταδικάζεται σε θάνατο - ποινή που δεν εκτελέστηκε ποτέ. Αντ' αυτού, εξορίζεται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Μακρόνησο και στον Άη Στράτη, μαζί με το Θεοδωράκη και τον Ρίτσο.

Το 1958 δικάζεται εκ νέου για το βιβλίο του «Βουρκωμένες μέρες» και απαγορεύεται η κυκλοφορία των βιβλίων του.

Μετά τη δίκη εκπατρίζεται στο Βουκουρέστι και χάνει την ελληνική ιθαγένεια από τη δικτατορία του Παπαδόπουλου.

Στη Ρουμανία συνεχίζει το συγγραφικό του έργο, ως και λίγο μετά τη μεταπολίτευση.

Την περίοδο της αυτοεξορίας ο Λουντέμης πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια, φτάνοντας μέχρι την Κίνα και το Βιετνάμ. Το οδοιπορικό του αυτό το αποτύπωσε το 1966 στο βιβλίο του «Μπατ-Τάι».

Το 1976 επανακτά την ελληνική του ιθαγένεια και επιστρέφει στην Ελλάδα.

Ένα χρόνο αργότερα, το 1977, πεθαίνει από καρδιακή προσβολή και η σορός του εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα.

Βιβλία του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, κυρίως στις ανατολικές χώρες, όπως η Πολωνία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία κ.α. Επίσης κάποια απ' αυτά μεταφράστηκαν στα κινεζικά και στα βιετναμέζικα. Στην Ευρώπη δημοσιεύθηκαν αρκετά αποσπάσματα από το έργο του, κυρίως σε καλλιτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες.

Tο μυθιστόρημα του «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» έχει μεταφραστεί και στα γερμανικά.

Κάποια ποιήματα του μελοποιήθηκαν, με γνωστότερα το «Ερωτικό κάλεσμα» από τους αδερφούς Κατσιμίχα και το «Οι κερασιές θ’ ανθίσουνε και φέτος» που ερμηνεύει ο Αντώνης Καλογιάννης σε μουσική του Σπύρου Σαμοΐλη.

Ο Μενέλαος Λουντέμης άφησε πίσω του πνευματική κληρονομιά περίπου σαρανταπέντε βιβλίων, που τον καθιστούν έναν από τους πολυγραφότερους έλληνες συγγραφείς και μια κόρη, τη Μυρτώ. πηγή

~

 «Μενέλαος Λουντέμης (1906-1977)» του Φίλιππου Φιλίππου
~
 wikipedia: Μενέλαος Λουντέμης
~
Δημοτική Επιχείρηση "Καταρράκτες Έδεσσας": Μενέλαος Λουντέμης
~
 Αποφθέγματα  Μενέλαου Λουντέμη
~

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Βαρίκας Βάσος, Κριτική για τα Έκσταση και Γλυκοχάραμα, Φιλολογικά Χρονικά, 1944, σ.444-447.
• Βρεττάκος Νικηφόρος, Κριτική για το Συννεφιάζει, Ελεύθερα Γράμματα9, 3/1948, σ.266.
• Ζήρας Αλεξ., «Λουντέμης Μενέλαος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.
• Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Μενέλαος Λουντέμης», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας κριτικός οδηγός, σ.134-134. Αθήνα, Πατάκης, 1995.
• Μυλονωγιάννης Γ.Μ., Κριτική για το Τα πλοία δεν άραξαν, Νεοελληνικά Γράμματα , 24/9/1938.
• Παναγιωτόπουλος Ι.Μ., Τα πρόσωπα και τα κείμεναΒ΄ · Ανήσυχα χρόνια, σ.229-237. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1980 (έκδοση β΄).
• Ραυτόπουλος Δημήτρης, Κριτική για το Οι κερασιές θ’ ανθίσουν και φέτος, Επιθεώρηση Τέχνης22, 10/1956, σ.228-230.
• Σαχίνης Απόστολος, «Μενέλαου Λουντέμη: Έκσταση – 1943, Γλυκοχάραμα – 1944», Η πεζογραφία της κατοχής, σ.52-57. Αθήνα, Ίκαρος, 1948.
• Τσάκωνας Δημήτρης, Η γενιά του ’30 · Τα πριν και τα μετά, σ.488-490. Αθήνα, Κάκτος, 1989.
• Χάρης πέτρος, Κριτική για το Τα πλοία δεν άραξαν, Σαράντα χρόνια κριτικής ελληνικού πεζού λόγουΑ΄ (1928-1949), σ.244. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1981.
• Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, «Μενέλαος Λουντέμης», Η μεσοπολεμική πεζογραφία· Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Ε΄, σ.232-252. Αθήνα, Σοκόλης, 1992.
• Χατζίνης Γιάννης, Κριτική για το Τα πλοία δεν άραξαν, Πνευματική Ζωή, 25/11/1938.
• Χατζίνης Γιάννης, Κριτική για το Περιμένοντας το ουράνιο τόξο, Πνευματική Ζωή, 25/7/1940, σ.159.
• Χατζίνης Γιάννης, Κριτική για τα Έκσταση και Γλυκοχάραμα, Νέα Εστία35, 1944, σ.410-412.
• Χουρμούζιος Αιμίλιος, Κριτική για τα Έκσταση και Γλυκοχάραμα, Πειραϊκά Γράμματα, 1943, σ.47-50.

Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι.Διηγήματα
• Τα πλοία δεν άραξαν. Αθήνα, Γκοβόστης, 1938.
• Περιμένοντας το ουράνιο τόξο. Αθήνα, 1940.
• Γλυκοχάραμα. Αθήνα, 1944.
• Αυτοί που φέρανε την καταχνιά. Αθήνα, Κορυδαλλός, 1946.
• Βουρκωμένες μέρες. Αθήνα, 1953.
• Το τραγούδι των διψασμένων. Αθήνα, Δωρικός, 1966.

ΙΙ.Μυθιστορήματα
• Έκσταση· μυθοφαντασία. Αθήνα, Αετός, 1943.
• Καληνύχτα ζωή…· Μυθιστόρημα. Αθήνα, Οι φίλοι του βιβλίου, 1946.
• Συννεφιάζει. Αθήνα, Γκοβόστης, 1948.
• Τα πλοία δεν άραξαν. Αθήνα, βιβλιοπωλείο Πέτρου Πατσιλινάκου, 1953 (έκδοση γ΄).
• Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα. Αθήνα, Δίφρος, 1956-1957.
• Οι κερασιές θ’ ανθίσουν και φέτος. Αθήνα, Μόρφωση, 1956.
• Τότε που κυνηγούσα τους ανέμους. Αθήνα, Δίφρος, 1956.
• Οδός Αβύσσου αριθμός 0. Αθήνα, Βιβλιοεκδοτική, 1962.
• Το ρολόι του κόσμου χτυπά μεσάνυχτα. Αθήνα, Κέδρος, 1963 ( και έκδοση γ’ εκ νέου επεξεργασμένη Αθήνα, Δωρικός, 1966).
• Η φυλακή του κάτω κόσμου. Αθήνα, Δωρικός, 1964 (;).
• Θυμωμένα στάχυα. Αθήνα, Δωρικός, 1965.
• Οι σαρκοφάγοι - Το κρασί των δειλών. Αθήνα, Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, 1965 (και έκδοση β΄με τίτλο Οι τουρκοφάγοι - Το κρασί των δειλών. Αθήνα, Δωρικός, 1966 (;))
• Οι ήρωες κοιμούνται ανήσυχα · ΣαρκοφάγοςΙΙ. Αθήνα, Δωρικός, 1974 (έκδοση β’).
• Ο άγγελος με τα γύψινα φτερά · ΣαρκοφάγοςΙΙΙ. Αθήνα, Δωρικός, 1974.
• Της γης οι αντρειωμένοι. Αθήνα, 1976.

ΙΙΙ.Βιογραφίες
• Ο λυράρης (Μιλτιάδης Μαλακάσης). Αθήνα, Δωρικός, 1974.
• Ο κονταρομάχος (Κώστας Βάρναλης). Αθήνα, Δωρικός, 1974.
• Ο εξάγγελος (Άγγελος Σικελιανός). Αθήνα, Δωρικός, 1976.

ΙV. Ποίηση
• Κραυγή στα πέρατα· Ποιήματα. Αθήνα, Παλμός, 1954.
• Τραγουδώ για την Κύπρο· Ποίημα. Αθήνα, Μόρφωση, 1956.
• Το σπαθί και το φιλί. Αθήνα, Δωρικός, 1967.
• Κοντσέρτο για δυο μυδράλλια κι ένα αηδόνι. Αθήνα, Δωρικός, 1973.
• Οι εφτά κύκλοι της μοναξιάς. Αθήνα, Δωρικός, 1975.
• Θρηνολόι και άσμα, για το σταυρωμένο νησί. Αθήνα, Δωρικός, 1975.
• Πυρπολημένη μνήμη. Αθήνα, Δωρικός, 1975.

V. Θέατρο
• Οι κεραυνοί ξεσπούν. Αθήνα, Κάδμος, 1958.
• Οι αρχιτέκτονες του τρόμου. Αθήνα, Δωρικός, 1966 (;).
• Ανθισμένο όνειρο. Αθήνα, Δωρικός, 1975.
• Ταξίδια του χαμού. Αθήνα, Δωρικός, 1975.
• Πικρή θάλασσα · Ελληνική θαλασσογραφία, θεατρικό σε τρεις πράξεις. Αθήνα, Δωρικός, 1976.
• Θα κλάψω αύριο · Σκηνικό ρομάντσο. Αθήνα, Δωρικός, 1975 (;).
• Οι Δήμιοι με τ’ άσπρα γάντια. Αθήνα, Δωρικός, 1978.

VΙ. Ταξιδιωτική λογοτεχνία
• Μπατ-Τάι. Αθήνα, Δωρικός, 1966.
• Ταξίδι στην απεραντοσύνη - Οδοιπορικό. Αθήνα, δωρικός, 1976.

VΙΙ. Πολιτικά δοκίμια
• Ο μεγάλος Δεκέμβρης. Αθήνα, Μαρής-Κοροντζής, 1945.

VΙΙΙ. Παιδική λογοτεχνία
• Ο Ηρακλής. Αθήνα, Δωρικός, 1976.
• Ο Δαίδαλος · Εικονογράφηση Γ.Πανετέα. Αθήνα, Δωρικός, χ.χ.
• Ο Θησέας. Αθήνα, Δωρικός, χ.χ.

IΧ. Μετάφραση
• Εουτζέν Ζεμπελεάνου, Το λουλούδι της στάχτης· Ποιήματα. Αθήνα, Δωρικός, 1974.
• Χορία Λοβινέσκου, Άσπιλα και αμόλυντα · Κοινωνική σάτιρα σε δύο μέρη. Αθήνα, Δωρικός, 1975.