Γιάννης Ρίτσος, «Η σονάτα του σεληνόφωτος»

[Ἀνοιξιάτικο βράδι. Μεγάλο δωμάτιο παλιοῦ σπιτιοῦ. Μιά ἡλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη στά μαῦρα, μιλάει σ' ἕναν νέο. Δέν ἔχουν ἀνάψει φῶς. Ἀπ' τά δυό παράθυρα μπαίνει ἕνα ἀμείλικτο φεγγαρόφωτο. Ξέχασα νά πῶ ὅτι ἡ Γυναίκα μέ τά Μαῦρα ἔχει ἐκδώσει δυό-τρεῖς ἐνδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές θρησκευτικῆς πνοῆς. Λοιπόν, ἡ Γυναίκα μέ τά Μαῦρα μιλάει στόν Νέο]:
 

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τί φεγγάρι ἀπόψε!

Εἶναι καλό τό φεγγάρι, — δέ θά φαίνεται

πού ἀσπρίσαν τά μαλλιά μου. Τό φεγγάρι

θά κάνει πάλι χρυσά τά μαλλιά μου. Δέ θά καταλάβεις.

  

5  Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Ὅταν ἔχει φεγγάρι μεγαλώνουν οἱ σκιές μές στό σπίτι,

ἀόρατα χέρια τραβοῦν τίς κουρτίνες,

ἕνα δάχτυλο ἀχνό γράφει στή σκόνη τοῦ πιάνου

λησμονημένα λόγια — δέ θέλω νά τ' ἀκούσω. Σώπα.

10   Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου

λίγο πιό κάτου, ὥς τή μάντρα τοῦ τουβλάδικου,

ὥς ἐκεῖ πού στρίβει ὁ δρόμος καί φαίνεται

ἡ πολιτεία τσιμεντένια κι ἀέρινη, ἀσβεστωμένη μέ φεγγαρόφωτο,

τόσο ἀδιάφορη κι ἄϋλη

15  τόσο θετική σάν μεταφυσική

πού μπορεῖς ἐπιτέλους νά πιστέψεις πώς ὑπάρχεις καί δέν ὑπάρχεις

πώς ποτέ δέν ὑπῆρξες, δέν ὑπῆρξε ο χρόνος κ' ἡ φθορά του.

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

                                                     

20  Θά καθήσουμε λίγο στό πεζούλι, πάνω στό ὕψωμα,

κι ὅπως θά μᾶς φυσάει ὁ ἀνοιξιάτικος ἀέρας

μπορεῖ νά φανταστοῦμε κιόλας πώς θά πετάξουμε,

γιατί, πολλές φορές, καί τώρα ἀκόμη, ἀκούω τό θόρυβο τοῦ φουστανιοῦ

   μου

σάν τό θόρυβο δυό δυνατῶν φτερῶν πού ἀνοιγοκλείνουν,

κι ὅταν κλείνεσαι μέσα σ' αὐτόν τόν ἦχο τοῦ πετάγματος

 25 νιώθεις κρουστό τό λαιμό σου, τά πλευρά σου, τή σάρκα σου,

κ' ἔτσι σφιγμένος μές στούς μυῶνες τοῦ γαλάζιου ἀγέρα,

μέσα στά ρωμαλέα νεῦρα τοῦ ὕψους,

δέν ἔχει σημασία ἄν φεύγεις ἤ ἄν γυρίζεις

κι οὔτε ἔχει σημασία πού ἀσπρίσαν τά μαλλιά μου,

30 (δέν εἶναι τοῦτο ἡ λύπη μου — ἡ λύπη μου

εἶναι πού δέν ἀσπρίζει κ' ἡ καρδιά μου).

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Τό ξέρω πώς καθένας μονάχος πορεύεται στόν ἔρωτα,
μονάχος στή δόξα καί στό θάνατο.

 35  Τό ξέρω. Τό δοκίμασα. Δέν ὠφελεῖ.

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Τοῦτο τό σπίτι στοίχειωσε, μέ διώχνει —

θέλω νά πῶ ἔχει παλιώσει πολύ, τά καρφιά ξεκολλᾶνε,

τά κάδρα ρίχνονται σά νά βουτᾶνε στό κενό,

40 οἱ σουβάδες πέφτουν ἀθόρυβα

ὅπως πέφτει τό καπέλο τοῦ πεθαμένου ἀπ' τήν κρεμάστρα στό σκοτεινό διάδρομο

ὅπως πέφτει τό μάλλινο τριμμένο γάντι τῆς σιωπῆς

ἀπ' τά γόνατά της

ἤ ὅπως πέφτει μιά λουρίδα φεγγάρι στήν παλιά,

ξεκοιλιασμένη πολυθρόνα.

Κάποτε ὑπῆρξε νέα κι αὐτή, — ὄχι ἡ φωτογραφία πού κοιτᾶς μέ τόση

δυσπιστία —

 

  45 λέω γιά τήν πολυθρόνα, πολύ ἀναπαυτική, μποροῦσες ὧρες ὁλόκληρες

νά κάθεσαι

καί μέ κλεισμένα μάτια νά ὀνειρεύεσαι ὅ,τι τύχει

— μιάν ἀμμουδιά στρωτή, νοτισμένη, στιλβωμένη ἀπό φεγγάρι,

πιό στιλβωμένη ἀπ' τά παλιά λουστρίνια μου πού κάθε μήνα τά δίνω

στό στιλβωτήριο τῆς γωνιᾶς,

ἤ ἕνα πανί ψαρόβαρκας πού χάνεται στό βάθος λικνισμένο ἀπ' τήν ἴδια

του ἀνάσα,

 50  τριγωνικό πανί σά μαντίλι διπλωμένο λοξά μόνο στά δυό

σά νά μήν εἶχε τίποτα νά κλείσει ἤ νά κρατήσει

ἤ ν' ἀνεμίσει διάπλατο σέ ἀποχαιρετισμό. Πάντα μου εἶχα μανία μέ τά

μαντίλια,

ὄχι γιά νά κρατήσω τίποτα δεμένο,

τίποτα σπόρους λουλουδιῶν ἤ χαμομήλι μαζεμένο στούς ἀγρούς μέ τό

λιόγερμα

  55 ἤ νά τό δέσω τέσσερις κόμπους σάν τό σκουφί πού φορᾶνε οἱ ἐργάτες

στ' ἀντικρυνό γιαπί

ἤ νά σκουπίζω τά μάτια μου, — διατήρησα καλή τήν ὅρασή μου·

ποτέ μου δέ φόρεσα γυαλιά. Μιά ἁπλή ἰδιοτροπία τά μαντίλια.

Τώρα τά διπλώνω στά τέσσερα, στά ὀχτώ, στά δεκάξη

ν' ἀπασχολῶ τά δάχτυλά μου. Καί τώρα θυμήθηκα

  60  πώς ἔτσι μετροῦσα τή μουσική σάν πήγαινα στό Ὠδεῖο

μέ μπλέ ποδιά κι ἄσπρο γιακά, μέ δυό ξανθές πλεξοῦδες

— 8, 16, 32, 64, —

κρατημένη ἀπ' τό χέρι μιᾶς μικρῆς φίλης μου ροδακινιᾶς ὅλο φῶς καί

ρόζ λουλούδια,

(συχώρεσέ μου αὐτά τά λόγια — κακή συνήθεια) — 32, 64, —

κ' οἱ δικοί μου στήριζαν

  65 μεγάλες ἐλπίδες στό μουσικό μου τάλαντο. Λοιπόν, σοὔλεγα γιά τήν

πολυθρόνα —

ξεκοιλιασμένη — φαίνονται οἱ σκουριασμένες σοῦστες, τά ἄχερα —

ἔλεγα νά τήν πάω δίπλα στό ἐπιπλοποιεῖο,

μά ποῦ καιρός καί λεφτά καί διάθεση — τί νά πρωτοδιορθώσεις; —

ἔλεγα νά ρίξω ἕνα σεντόνι πάνω της, — φοβήθηκα

  70  τ' ἄσπρο σεντόνι σέ τέτοιο φεγγαρόφωτο. Ἐδῶ κάθησαν

ἄνθρωποι πού ὀνειρεύτηκαν μεγάλα ὄνειρα, ὅπως κ' ἐσύ κι ὅπως κ'

ἐγώ ἄλλωστε,

καί τώρα ξεκουράζονται κάτω ἀπ' τό χῶμα δίχως νά ἐνοχλοῦνται ἀπ'

τή βροχή ἤ τό φεγγάρι.

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Θά σταθοῦμε λιγάκι στήν κορφή τῆς μαρμάρινης σκάλας τοῦ

Ἅη-Νικόλα,

  75  ὕστερα ἐσύ θά κατηφορίσεις κ' ἐγώ θά γυρίσω πίσω

ἔχοντας στ' ἀριστερό πλευρό μου τή ζέστα ἀπ' τό τυχαῖο ἄγγιγμα τοῦ

σακκακιοῦ σου

κι ἀκόμη μερικά τετράγωνα φῶτα ἀπό μικρά συνοικιακά παράθυρα

κι αὐτή τήν πάλλευκη ἄχνα ἀπ' τό φεγγάρι ποὖναι σά μιά μεγάλη

συνοδεία ἀσημένιων κύκνων —

καί δέ φοβᾶμαι αὐτή τήν ἔκφραση, γιατί ἐγώ

  80  πολλές ἀνοιξιάτικες νύχτες συνομίλησα ἄλλοτε μέ τό Θεό πού μοῦ

ἐμφανίστηκε

ντυμένος τήν ἀχλύ καί τή δόξα ἑνός τέτοιου σεληνόφωτος,

καί πολλούς νέους, πιό ὡραίους κι ἀπό σένα ἀκόμη, τοῦ ἐθυσίασα,

ἔτσι λευκή κι ἀπρόσιτη ν' ἀτμίζομαι μές στή λευκή μου φλόγα, στή

λευκότητα τοῦ σεληνόφωτος,

πυρπολημένη ἀπ' τ' ἀδηφάγα μάτια τῶν ἀντρῶν κι ἀπ' τή δισταχτικήν

ἔκσταση τῶν ἐφήβων,

  85 πολιορκημένη ἀπό ἐξαίσια, ἡλιοκαμμένα σώματα,

ἄλκιμα μέλη γυμνασμένα στό κολύμπι, στό κουπί, στό στίβο,

στό ποδόσφαιρο (πού ἔκανα πώς δέν τἄβλεπα)

μέτωπα, χείλη καί λαιμοί, γόνατα, δάχτυλα καί μάτια,

στέρνα καί μπράτσα καί μηροί (κι ἀλήθεια δέν τἄβλεπα)

— ξέρεις, καμμιά φορά, θαυμάζοντας, ξεχνᾶς, ὅ,τι θαυμάζεις,

σοῦ φτάνει ὁ θαυμασμός σου, —

  90 θέ μου, τί μάτια πάναστρα, κι ἀνυψωνόμουν σέ μιάν ἀποθέωση

ἀρνημένων ἄστρων

γιατί, ἔτσι πολιορκημένη ἀπ' ἔξω κι ἀπό μέσα,

ἄλλος δρόμος δε μοὔμενε παρά μονάχα πρός τά πάνω ἤ πρός τά κάτω.

— Ὄχι, δέ φτάνει.

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Τό ξέρω ἡ ὥρα πιά εἶναι περασμένη. Ἄφησέ με,

  95 γιατί τόσα χρόνια, μέρες καί νύχτες καί πορφυρά μεσημέρια,

ἔμεινα μόνη,

ἀνένδοτη, μόνη καί πάναγνη,

ἀκόμη στή συζυγική μου κλίνη πάναγνη καί μόνη,

γράφοντας ἔνδοξους στίχους στά γόνατα τοῦ Θεοῦ,

στίχους πού, σέ διαβεβαιῶ, θά μείνουνε σά λαξευμένοι σέ ἄμεμπτο 
μαρμαρο

  100  πέρα ἀπ' τή ζωή μου καί τή ζωή σου, πέρα πολύ. Δέ φτάνει.

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Τοῦτο τό σπίτι δέ μέ σηκώνει πιά.

Δέν ἀντέχω νά τό σηκώνω στή ράχη μου.

Πρέπει πάντα νά προσέχεις, νά προσέχεις,

  105 νά στεριώνεις τόν τοῖχο μέ τό μεγάλο μπουφέ

νά στεριώνεις τόν μπουφέ μέ τό πανάρχαιο σκαλιστό τραπέζι

νά στεριώνεις τό τραπέζι μέ τίς καρέκλες

νά στεριώνεις τίς καρέκλες μέ τά χέρια σου

νά βάζεις τόν ὦμο σου κάτω ἀπ' τό δοκάρι πού κρέμασε.

  110  Καί τό πιάνο, σά μαῦρο φέρετρο κλεισμένο. Δέν τολμᾶς νά τ' ἀνοίξεις.

Ὅλο νά προσέχεις, νά προσέχεις, μήν πέσουν, μήν πέσεις. Δἐν ἀντέχω.

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Τοῦτο τό σπίτι, παρ' ὅλους τούς νεκρούς του, δέν ἐννοεῖ νά πεθάνει.

Ἐπιμένει νά ζεῖ μέ τούς νεκρούς του

115  νά ζεῖ ἀπ' τούς νεκρούς του

νά ζεῖ ἀπ' τή βεβαιότητα τοῦ θανάτου του

καί νά νοικοκυρεύει ἀκόμη τούς νεκρούς του σ' ἑτοιμόρροπα κρεββάτια

καί ράφια.

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Ἐδῶ, ὅσο σιγά κι ἄν περπατήσω μές στήν ἄχνα τῆς βραδιᾶς,

120  εἴτε μέ τίς παντοῦφλες, εἴτε ξυπόλυτη,

κάτι θά τρίξει, — ἕνα τζάμι ραγίζει ἤ κάποιος καθρέφτης,

κάποια βήματα ἀκούγονται, — δέν εἶναι δικά μου.

Ἔξω, στό δρόμο μπορεῖ νά μήν ἀκούγονται τοῦτα τά βήματα, —

ἡ μεταμέλεια, λένε, φοράει ξυλοπάπουτσα, —

125  κι ἄν κάνεις νά κοιτάξεις σ' αὐτόν ἤ στόν ἄλλον καθρέφτη,

πίσω ἀπ' τή σκόνη καί τίς ραγισματιές,

διακρίνεις πιό θαμπό καί πιό τεμαχισμένο τό πρόσωπό σου,

τό πρόσωπό σου πού ἄλλο δέ ζήτησες στή ζωή παρά νά τό κρατήσεις

καθάριο κι ἀδιαίρετο.

Τά χείλη τοῦ ποτηριοῦ γυαλίζουν στό φεγγαρόφωτο

130 σάν κυκλικό ξυράφι — πῶς νά τό φέρω στά χείλη μου;

ὅσο κι ἄν διψῶ, — πῶς νά τό φέρω; — Βλέπεις;

ἔχω ἀκόμη διάθεση γιά παρομοιώσεις, — αὐτό μοῦ ἀπόμεινε,

αὐτό μέ βεβαιώνει ἀκόμη πώς δέ λείπω.

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

135  Φορές-φορές, τήν ὥρα πού βραδιάζει, ἔχω τήν αἴσθηση

πώς ἔξω ἀπ' τά παράθυρα περνάει ὁ ἀρκουδιάρης μέ τή γριά βαρειά

του ἀρκούδα

μέ τό μαλλί της ὅλο ἀγκάθια καί τριβόλια

σηκώνοντας σκόνη στό συνοικιακό δρόμο

ἕνα ἐρημικό σύννεφο σκόνη πού θυμιάζει τό σούρουπο

  140 καί τά παιδιά ἔχουν γυρίσει σπίτια τους γιά τό δεῖπνο καί δέν τ' ἀφήνουν

πιά νά βγοῦν ἔξω

μ' ὅλο πού πίσω ἀπ' τούς τοίχους μαντεύουν τό περπάτημα τῆς γριᾶς

ἀρκούδας —

κ' ἡ ἀρκούδα κουρασμένη πορεύεται μές στή σοφία τῆς μοναξιᾶς της,

μήν ξέροντας γιά ποῦ καί γιατί —

ἔχει βαρύνει, δέν μπορεῖ πιά νά χορεύει στά πισινά της πόδια

δέν μπορεῖ νά φοράει τή δαντελένια σκουφίτσα της νά διασκεδάζει τά

παιδιά, τούς ἀργόσχολους, τούς ἀπαιτητικούς,

145  καί τό μόνο πού θέλει εἶναι νά πλαγιάσει στό χῶμα

ἀφήνοντας νά τήν πατᾶνε στήν κοιλιά, παίζοντας ἔτσι τό τελευταῖο

παιχνίδι της,

δείχνοντας τήν τρομερή της δύναμη γιά παραίτηση,

τήν ἀνυπακοή της στά συμφέροντα τῶν ἄλλων, στούς κρίκους τῶν

χειλιῶν της, στήν ἀνάγκη τῶν δοντιῶν της,

τήν ἀνυπακοή της στόν πόνο καί στή ζωή

150  μέ τή σίγουρη συμμαχία τοῦ θανάτου — ἔστω κ' ἑνός ἀργοῦ θανάτου —

τήν τελική της ἀνυπακοή στό θάνατο μέ τή συνέχεια καί τή γνώση

τῆς ζωῆς

πού ἀνηφοράει μέ γνώση καί μέ πράξη πάνω ἀπ’ τή σκλαβιά της.28

Μά ποιός μπορεῖ νά παίξει ὥς τό τέλος αὐτό τό παιχνίδι;

Κ' ἡ ἀρκούδα σηκώνεται πάλι καί πορεύεται

155  ὑπακούοντας στό λουρί της, στούς κρίκους της, στά δόντια της,

χαμογελώντας μέ τά σκισμένα χείλη της στίς πενταροδεκάρες πού τῆς

ρίχνουνε τά ὡραῖα κι ἀνυποψίαστα παιδιά

(ὡραῖα ἀκριβῶς γιατί εἶναι ἀνυποψίαστα)

καί λέγοντας εὐχαριστῶ. Γιατί οἱ ἀρκοῦδες πού γεράσανε

τό μόνο πού ἔμαθαν νά λένε εἶναι: εὐχαριστῶ, εὐχαριστῶ.

160 Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Τοῦτο τό σπίτι μέ πνίγει. Μάλιστα ἡ κουζίνα

εἶναι σάν τό βυθό τῆς θάλασσας. Τά μπρίκια κρεμασμένα γυαλίζουν

σά στρογγυλά, μεγάλα μάτια ἀπίθανων ψαριῶν,

τά πιάτα σαλεύουν ἀργά σάν τίς μέδουσες,

165  φύκια κι ὄστρακα πιάνονται στά μαλλιά μου — δέν μπορῶ νά τά

ξεκολλήσω ὕστερα,

δέν μπορῶ ν' ἀνέβω πάλι στήν ἐπιφάνεια —

ὁ δίσκος μοῦ πέφτει ἀπ' τά χέρια ἄηχος, — σωριάζομαι —

καί βλέπω τίς φυσαλίδες ἀπ' τήν ἀνάσα μου ν' ἀνεβαίνουν, ν' ανεβαίνουν

καί προσπαθῶ νά διασκεδάσω κοιτάζοντάς τες

170  κι ἀναρωτιέμαι τί θά λέει ἄν κάποιος βρίσκεται ἀπό πάνω καί βλέπει

αὐτές τίς φυσαλίδες,

τάχα πώς πνίγεται κάποιος ἤ πώς ἕνας δύτης ἀνιχνεύει τούς βυθούς;

Κι ἀλήθεια δέν εἶναι λίγες οἱ φορές πού ἀνακαλύπτω ἐκεῖ, στό βάθος

τοῦ πνιγμοῦ,

κοράλλια καί μαργαριτάρια καί θησαυρούς ναυαγισμένων πλοίων,

ἀπρόοπτες συναντήσεις, καί χτεσινά καί σημερινά καί μελλούμενα,

175  μιάν ἐπαλήθευση σχεδόν αἰωνιότητας,

κάποιο ξανάσασμα, κάποιο χαμόγελο ἀθανασίας, ὅπως λένε,

μιάν εὐτυχία, μιά μέθη, κ' ἐνθουσιασμόν ἀκόμη,

κοράλλια καί μαργαριτάρια καί ζαφείρια·

180   μονάχα πού δέν ξέρω νά τά δώσω — ὄχι, τά δίνω·

 μονάχα πού δέν ξέρω ἄν μποροῦν νά τά πάρουν — πάντως ἐγώ

τά δίνω.

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Μιά στιγμή, νά πάρω τή ζακέτα μου.

Τοῦτο τόν ἄστατο καιρό, ὅσο νἆναι, πρέπει νά φυλαγόμαστε.

Ἔχει ὑγρασία τά βράδια, καί τό φεγγάρι

185  δέ σοῦ φαίνεται, ἀλήθεια, πώς ἐπιτείνει τήν ψύχρα;

Ἄσε νά σοῦ κουμπώσω τό πουκάμισο — τί δυνατό τό στῆθος σου,

— τί δυνατό φεγγάρι, — ἡ πολυθρόνα, λέω — κι ὅταν σηκώνω τό

φλιτζάνι ἀπ' τό τραπέζι

μένει ἀπό κάτω μιά τρύπα σιωπή, βάζω ἀμέσως τήν παλάμη μου

ἐπάνω

νά μήν κοιτάξω μέσα, — ἀφήνω πάλι τό φλιτζάνι στή θέση του·

190  καί τό φεγγάρι μιά τρύπα στό κρανίο τοῦ κόσμου — μήν κοιτάξεις

μέσα,

εἶναι μιά δύναμη μαγνητική πού σέ τραβάει — μήν κοιτάξεις, μήν

κοιτᾶχτε,

ἀκοῦστε με πού σᾶς μιλάω — θά πέσετε μέσα. Τοῦτος ὁ ἴλιγγος

ὡραῖος, ἀνάλαφρος — θά πέσεις, —

ἕνα μαρμάρινο πηγάδι τό φεγγάρι,

195  ἴσκιοι σαλεύουν καί βουβά φτερά, μυστηριακές φωνές — δέν τίς ἀκοῦτε;

Βαθύ-βαθύ τό πέσιμο,

βαθύ-βαθύ τό ἀνέβασμα,

τό ἀέρινο ἄγαλμα κρουστό μές στ' ἀνοιχτά φτερά του,

βαθειά-βαθειά ἡ ἀμείλικτη εὐεργεσία τῆς σιωπῆς, —

200  τρέμουσες φωταψίες τῆς ἄλλης ὄχθης, ὅπως ταλαντεύεσαι μές στό

ἴδιο σου τό κύμα,

ἀνάσα ὠκεανοῦ. Ὡραῖος, ἀνάλαφρος

ὁ ἴλιγγος τοῦτος, — πρόσεξε, θά πέσεις. Μήν κοιτᾶς ἐμένα,

ἐμένα ἡ θέση μου εἶναι τό ταλάντευμα — ὁ ἑξαίσιος ἴλιγγος. Ἔτσι κάθε

ἀπόβραδο

ἔχω λιγάκι πονοκέφαλο, κάτι ζαλάδες.

205  Συχνά πετάγομαι στό φαρμακεῖο ἀπέναντι γιά καμμιάν ἀσπιρίνη,

ἄλλοτε πάλι βαριέμαι καί μένω μέ τόν πονοκέφαλό μου

ν' ἀκούω μές στούς τοίχους τόν κούφιο θόρυβο πού κάνουν οἱ σωλῆνες

τοῦ νεροῦ,

ἤ ψήνω ἕναν καφέ, καί, πάντα ἀφηρημένη,

ξεχνιέμαι κ' ἑτοιμάζω δυό — ποιός νά τόν πιεῖ τόν ἄλλον; —

210  ἀστεῖο ἀλήθεια, τόν ἀφήνω στό περβάζι νά κρυώνει

ἤ κάποτε πίνω καί τόν δεύτερο, κοιτάζοντας ἀπ' τό παράθυρο τόν πράσινο

γλόμπο τοῦ φαρμακείου

σάν τό πράσινο φῶς ἑνός ἀθόρυβου τραίνου πού ἔρχεται νά μέ πάρει

μέ τά μαντίλια μου, τά στραβοπατημένα μου παπούτσια, τή μαύρη

τσάντα μου, τά ποιήματά μου,

χωρίς καθόλου βαλίτσες — τί νά τίς κάνεις;

215 Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.

Ἄ, φεύγεις; Καληνύχτα. Ὄχι, δέ θἄρθω. Καληνύχτα.

Ἐγώ θά βγῶ σέ λίγο. Εὐχαριστῶ. Γιατί, ἐπιτέλους, πρέπει

νά βγῶ ἀπ' αὐτό τό τσακισμένο σπίτι.

Πρέπει νά δῶ λιγάκι πολιτεία, — ὄχι, ὄχι τό φεγγάρι —

220  τήν πολιτεία μέ τά ροζιασμένα χέρια της, τήν πολιτεία τοῦ μεροκάματου,

τήν πολιτεία πού ὁρκίζεται στό ψωμί καί στή γροθιά της

τήν πολιτεία πού ὅλους μᾶς ἀντέχει στή ράχη της

μέ τίς μικρότητές μας, τίς κακίες, τίς ἔχτρες μας,

μέ τίς φιλοδοξίες, τήν ἄγνοιά μας καί τά γερατειά μας, —

225  ν' ἀκούσω τά μεγάλα βήματα τῆς πολιτείας,

νά μήν ἀκούω πιά τά βήματά σου

μήτε τά βήματα τοῦ Θεοῦ, μήτε καί τά δικά μου βήματα. Καληνύχτα.

(Τό δωμάτιο σκοτεινιάζει. Φαίνεται πώς κάποιο σύννεφο θἄκρυψε τό φεγγάρι. Μονομιᾶς, σάν κάποιο χέρι νά δυνάμωσε τό ραδιόφωνο τοῦ γειτονικοῦ μπάρ, ἀκούστηκε μιά πολύ γνωστή μουσική φράση. Καί τότε κατάλαβα πώς ὅλη τούτη τή σκηνή τή συνόδευε χαμηλόφωνα ἡ «Σονάτα τοῦ Σεληνόφωτος» μόνο τό πρῶτο μέρος. Ὁ Νέος θά κατηφορίζει τώρα μ' ἕνα εἰρωνικό κ' ἴσως συμπονετικό χαμόγελο στά καλογραμμένα χείλη του καί μ' ἕνα συναίσθημα ἀπελευθέρωσης. Ὅταν θά φτάσει ἀκριβῶς στόν Ἅη-Νικόλα, πρίν κατέβει τή μαρμάρινη σκάλα, θά γελάσει, — ἕνα γέλιο δυνατό, ἀσυγκράτητο. Τό γέλιο του δέ θ' ἀκουστεῖ καθόλου ἀνάρμοστα κάτω ἀπ' τό φεγγάρι. Ἴσως τό μόνο ἀνάρμοστο νἆναι τό ὅτι δέν εἶναι καθόλου ἀνάρμοστο. Σέ λίγο ὁ Νέος θά σωπάσει, θά σοβαρευτεῖ καί θά πεῖ: «Ἡ παρακμή μιᾶς ἐποχῆς». Ἔτσι, ὁλότελα ἥσυχος πιά, θά ξεκουμπώσει πάλι τό πουκάμισό του καί θά τραβήξει τό δρόμο του. Ὅσο γιά τή γυναίκα μέ τά μαῦρα, δέν ξέρω ἄν βγῆκε τελικά ἀπ' τό σπίτι. Τό φεγγαρόφωτο λάμπει ξανά. Καί στίς γωνιές τοῦ δωματίου οἱ σκιές σφίγγονται ἀπό μιάν ἀβάσταχτη μετάνοια, σχεδόν ὀργή, ὄχι τόσο γιά τή ζωή, ὅσο γιά τήν ἄχρηστη ἐξομολόγηση. Ἀκοῦτε; Τό ραδιόφωνο συνεχίζει):

Ρίτσος - Η σονάτα του σεληνόφωτος (YouTube)

~ ~ ~

Η Σονάτα του Σεληνόφωτος (1956), η πρωιμότερη από τις μακρές συνθέσεις της Τέταρτης Διάστασης, σημαδεύει με την ιδιότυπη μορφή και ατμόσφαιρά της το ξεκίνημα μιας νέας εποχής, όχι μόνο για το έργο του Γιάννη Ρίτσου (1909-1990), αλλά και για την ποίησή μας γενικότερα. Στην αφετηρία της πιο αίθριας εποχής για την προσωπική ζωή και δημιουργία του ποιητή, φαίνεται να ανασύρει από το παρελθόν βιώματα, αγωνίες και συγκινήσεις που δεν ανιχνεύονται στα ποιήματα της προηγούμενης «ηρωικής» δεκαετίας του Ρίτσου. Στη συνείδηση του ποιητή αντανακλώνται ιδεολογικές ανακατατάξεις που συνταράζουν την εποχή αυτή τον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς, στον οποίο ιδεολογικά και πολιτικά είναι ενταγμένος ο Ρίτσος. Ο ποιητής νιώθει επιτακτική την ανάγκη να επανατοποθετηθεί απέναντι στον κόσμο, γιατί του είναι αδύνατο να μη σκέφτεται το αύριο· και για να το καταφέρει, καταφεύγει στη διαλεκτική της «υποκριτικής»: σε «προσωπεία» μυθικά ή σε στερεότυπα (ρόλους ας πούμε)· στη φωνή τους σμίγει η αλήθεια του άλλοτε και του τώρα, του απώτατου και του τρέχοντος, του εγγύς και του μακράν, διανοίγοντας την προοπτική του μέλλοντος για ό,τι γνωρίσαμε, για τον «κόσμο του χθες». Η Σονάτα του Σεληνόφωτος, από τα πιο αγαπημένα και γνωστά κείμενα του Ρίτσου, είναι ένας σκηνικός μονόλογος, μια «εκ βαθέων» εξομολόγηση, μια παρατεταμένη ικεσία για ζωή κι ελπίδα, μέσα από ροή παραστάσεων και συμβόλων.

πηγή