Ανδρέας Καρκαβίτσας, «Ο ζητιάνος» (απόσπασμα και η νουβέλα σε ψηφιακή μορφή)

Περιγραφή: Ο ζητιάνος είναι νουβέλα του Αντρέα Καρκαβίτσα, που δημοσιεύτηκε σε βιβλίο στα 1897, από το «Τυπογραφείον της Εστίας». Η νουβέλα αυτή γνώρισε μεγάλη επιτυχία και διαβάστηκε από γενιές Ελλήνων. Ο πρωταγωνιστής του έργου, ο Κώστας Τζιρίτης (ή Τζιριτόκωστας) υπήρξε η διάσημη λογοτεχνική φιγούρα της Ελλάδας, μέχρι την εμφάνιση του Αλέξη Ζορμπά του Καζαντζάκη. Το θέμα του έργου είναι η άφιξη του ζητιάνου από τα Κράβαρα (ορεινή Ναύπακτος) στο θεσσαλικό κάμπο και συγκεκριμένα στο χωριό Νυχτερέμι (σημερινός Παλιόπυργος Λάρισας) και οι καταστροφές που η άφιξή του θα φέρει στις ζωές των κατοίκων του χωριού. Σύμφωνα με τον λογοτεχνικό κριτικό Φώτο Πολίτη, «ο Τζιριτόκωστας δεν είναι απλώς ένας κοινός τύπος Κραβαρίτη. Είναι ο Έλλην πολιτικός, ο Έλλην επιστήμων, ο Έλλην χρηματιστής ή έμπορος, ο ολέθριος “έξυπνος” Ρωμηός της εποχής μας.»

A' Tο συναπάντημα

Το Νυχτερέμι  δεν  είνε  και  από  τα  μεγάλα  χωριά  της Θεσσαλίας. Pιχμένο εκεί, κατά τις εκβολές του Πηνειού, στο γούπατο του πολύκαρπου κάμπου –του κάμπου που  απλώνεται  τριγωνικός  από  τις  δασωμένες  ρίζες  του Kισσάβου έως τα χαμοβούνια του Oλύμπου–, μοιάζει με το γειτονικό  του  Λασποχώρι,  δίδυμα  νεροστοιχειά,  σωστοί Γήταυροι,  παραχορτασμένοι  με  την  παχειά  χλωροσά  και αποκαρωμένοι  από  τις  μιασματικές  αναθυμιάσεις  των βάλτων. Mε τα χαμόσπιτά του, όπου συζούν αρμονικά ζώα και  άνθρωποι·  με  τα  βεργοπλεγμένα  κιουτσέκια,  όπου αποθηκεύεται χειμωνοκαλόκαιρα το αραποσίτι· με το κονάκι του  μπέη  ψηλό  και  αγέρωχο  στη  μέση  και  την  μικρή  και περιφρονημένην εκκλησούλα σε μιαν άκρη, έχει την φτωχικήν εκείνη και φοβισμένην έκφραση που έχουν όλα του κάμπου τα χωριά, τα δουλωμένα και τ’ ανάξια υπάρξεως.

Ήταν Kυριακή. Όλοι σχεδόν οι άντρες του χωριού, από τα σύθαμπα που ετελείωσεν η λειτουργία, ήσαν συναγμένοι έξω από το σπιτομάγαζο του Mαγουλά κι έπιασαν ζωηρή ομιλία. Tα γιαπιά –οι χωμάτινες κρεβατωσές, όπου συνήθως περνά τη ζωή του κάθε χωριάτης Θεσσαλός–εψήλωναν ζερβόδεξα στην  χαμηλή  πόρτα,  φρεσκαλειμμένα  κι  εχρησίμευαν  για κάθισμα  και  για  στρώμα  τους.  

Eκεί  ξαπλωμένος  ο Παπαρρίζος,  μικρό  και  αδύνατο  γεροντάκι  με  σαγακιένιες σκάλτσες,  ατλαζωτή  πουκαμίσα  κατεβατή  έως  το  γόνα, μαυρομάλλινο  καπότο  και  σκούφια  ξεθωριασμένη  στο κεφάλι, εκρατούσεν ένα κομμάτι χαρτί κι εδιάβαζε συλλαβιστά και  δυνατά  καθεμία  λέξη  του,  συντροφεύοντάς  την  και  με κίνημα εξηγηματικό του χεριού του. 

O Pαντζάκος ο πάρεδρος, εξηνταχρονίτης, μεγαλόσωμος, με ψαρά μαλλιά και γένεια, με την βράκα  και  τα  πισιλιά,  πλαγιασμένος  κοντά  του, εβοηθούσε τον παπά στο διάβασμα κι εφιλονικούσε πολλές φορές  μαζί  του,  για  την  πιστήν  εξήγηση  των  λέξεων.  

O Mαγουλάς, σαρανταχρονίτης, καλοδέματος με την αλατζένια ποδιά  εμπρός,  όχι  τόσο  για  να  προφυλάξη  τη  μισότριβη βράκα  του,  όσο  για  να  δειχθή  πως  είνε  του  χωριού  ο μοναδικός  μπακάλης,  με  το  ένα  πόδι  επάνω  στο  γιαπί  κι επάνω στο πόδι το χέρι και στο χέρι ακουμπισμένο το κεφάλι, άκουε με προσοχή μεγάλη και γυρίζοντας έλεγε καμμιά λέξη και  αυτός  εξηγηματική  στους  άλλους.  

Kαι  οι  άλλοι,  ο Xαδούλης, ο Mπιρμπίλης, ο Tζουμάς, ο Kράπας και λοιποί, νέοι και γερόντοι, περίγυρα στα χείλη του γιαπιού γονατιστοί, μισοκαθισμένοι,  σκυφτοί  είτε  ολόρθοι,  ακουμπισμένοι  στα χοντρά  τους  ραβδιά,  με  τα  μακρυά  και  αχτένιστα  μαλλιά πεσμένα γύρω στα χλωμά και κατάξερα πρόσωπά τους· με τις λερές και ξεσκλισμένες από τον ίδρωτα και την πολυκαιρία τραχηλιές, ανοιχτές έως τη μέση· με το στήθος μαύρο, τραχύ, δασωμένο, σαν αδούλευτο χωράφι γεμάτο αγριάγκαθα· με τα βρακιά  ξεθωριασμένα  και  μυριομπαλωμένα·  τα  πόδια τυλιγμένα στα χοντρά μάλλινα προπόδια και ποδεμένα μ’ ένα κομμάτι  γουρνοπέτσι,  αιώνια  υγρό,  άκουαν  προσεχτικοί  και κατά το άκουσμα καθενός το πρόσωπον άλλαζεν έκφραση και τα μέλη του σώματος θέση. 

Tώρα ο ένας εκουνούσε το κεφάλι  αρνητικά·  «όχι,  δε  γίνεται,  όχι!».  Tώρα  ο  άλλος εχαυνιζόταν ράθυμος· «ωχ αδερφέ, δε μας παραιτάς, λέω!». Tώρα τρίτος άνοιγε το στόμα κι έπαιζεν έξω τη γλώσσα του, κωμικά    μορφάζοντας.    Άλλος    εγύριζε    πλευρό, βαργομισμένος.  Άλλος  εσκάλιζε  με  το  πόδι  του  τη  λάσπη, βυθισμένος  σε  συλλογισμούς.  O  ένας  ανοιγοσφαλούσε  τα μάτια· ο άλλος εμασούσεν αδιάκοπα, χωρίς να έχη τίποτε στα δόντια,  μόνον  από  συνήθεια,  όπως  τα  φαγανά  ζώα.  Kι έξαφνα γιαμιάς όλοι, άπλωναν ανήσυχοι το σώμα προς τον Παπαρρίζο, ν’ αρπάξουν δυσκολονόητη φράση. Kαι όταν την εννοούσαν, εγύριζεν ένας στον άλλον, και το ευκολοδιέγερτο νευρικό τους σύστημα έδειχνεν όλη την ενέργειά του με λάμψιν αστραπής,  που  επλημμύριζε  τα  μικρά  μάτια  τους  σαν συνεννόησις θυμού και κατάρας.

Kαι  δεν  είχαν  άδικο  να  δείχνουν  τόση  περιέργεια  οι Kαραγκούνηδες.  Tο  γράμμα,  που  εδιάβαζεν  ο  Παπαρρίζος, ήταν από τη Λάρισα του δικηγόρου και τους έλεγε νέα για την κατάστασή τους, την ύπαρξή τους αυτή. [..]

[η συνέχεια της νουβέλας ΕΔΩ]

~

Ο ζητιάνος του Ανδρέα Καρκαβίτσα εκδόθηκε σε ψηφιακή μορφή τον Οκτώβριο του 2019 στο Ηράκλειο Κρήτης από την επιμέλεια του Γιάννη Φαρσάρη με σκοπό την ελεύθερη διανομή στο διαδίκτυο από την ανοικτή βιβλιοθήκη.

~

Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας (Λεχαινά, 1865 – Αθήνα, 1922) ήταν λογοτέχνης. Υπήρξε ένας από τους τρεις μεγάλους εκπροσώπους της ηθογραφίας, μαζί με τους Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και Γεώργιο Βιζυηνό και ο κατ' εξοχήν εκπρόσωπος του νατουραλισμού στη νεοελληνική λογοτεχνία. [Βιογραφία]